چرا کنکور حذف نمی شود

کنکور به دلیل پیچیدگی های آموزشی، اجتماعی و اجرایی متعدد، از جمله نبود جایگزین استاندارد برای سنجش دقیق و عادلانه، همچنان در نظام آموزش عالی ایران باقی مانده است. این آزمون، با وجود انتقادات فراوان، به عنوان یک ابزار غربالگری گسترده عمل می کند.

صدای کنکور، سالیان درازی است که در گوش هر خانه ی ایرانی که دانش آموزی دارد، طنین انداز است. این واژه، گاه مترادف با امید و آرزوهای بزرگ است و گاه نمادی از استرس، رقابت نفس گیر و آینده ای نامشخص. برای بسیاری از دانش آموزان و خانواده ها، کنکور تنها یک آزمون نیست، بلکه نقطه ی عطفی است که سرنوشت تحصیلی و حتی مسیر زندگی را رقم می زند. با وجود همه ی این ها و نقدهای بی شمار به این غول آموزشی، سوالی بزرگ در ذهن ها باقی می ماند: چرا کنکور با همه ی فراز و نشیب هایش، همچنان پابرجاست و حذف نمی شود؟ این پرسش، نه یک پاسخ ساده، بلکه دلایل عمیق و چندوجهی دارد که ریشه های آن در ساختار آموزشی، بافت اجتماعی و حتی چالش های اجرایی کشور نهفته است. برای درک این معمای پیچیده، باید به قلب ماجرا سفر کرد و از ابعاد گوناگون به آن نگریست.

سفر در زمان: تاریخچه تلاش برای حذف کنکور و چرا نشد؟

مرور تاریخچه ی کنکور در ایران، حکایت از تلاش های مکرر و گاه ناامیدکننده ای برای حذف یا اصلاح آن دارد. این آزمون، که بیش از نیم قرن است در صحنه ی آموزش عالی کشور حضور دارد، همواره با چالش ها و انتقاداتی مواجه بوده که هر بار زمزمه های حذف آن را بر سر زبان ها انداخته است.

قانونی که امید داد و به مقصد نرسید: قانون سال ۱۳۸۶ و سرنوشت آن

شاید یکی از مهم ترین و جدی ترین تلاش ها برای حذف کنکور، به قانون مصوب سال ۱۳۸۶ بازگردد. این قانون، با هدفی بلندپروازانه، قصد داشت بار سنگین کنکور را از دوش دانش آموزان بردارد و سوابق تحصیلی را ملاک اصلی پذیرش دانشجو قرار دهد. در آن زمان، موجی از امید در میان دانش آموزان و خانواده ها پدید آمد که شاید دیگر نیازی به این ماراتن طاقت فرسا نباشد. تصور کنید چه حس رهایی بخشی داشت، فکر کردن به آینده ای بدون کابوس کنکور. اما این امید، دیری نپایید که به یاس بدل شد. در عمل، این قانون هرگز به طور کامل اجرایی نشد و سرانجام در سال ۱۳۹۲ ملغی گردید. سپس، قانون دیگری در سال ۱۳۹۲ به تصویب رسید که آن نیز در سال ۱۳۹۵ مورد اصلاحیه قرار گرفت. این تغییرات مکرر قانونی، نشان از پیچیدگی و دشواری تصمیم گیری در مورد کنکور دارد؛ گویی هر بار که می خواهند این درخت کهن را از ریشه بکنند، ریشه های عمیق تری آشکار می شود که کندن را دشوارتر می سازد.

ابراهیم خدایی، رئیس سابق سازمان سنجش آموزش کشور، در مقاله ای با عنوان «چرا کنکور قابل حذف نیست» بیان کرد: «یکی از دلایلی که قانون حذف کنکور امکان اجرا پیدا نکرد این بود که با وجود اینکه کشور در مسیر توسعه قرار گرفته است، اما تغییرات و انتظارات از رشد فعلی دانشگاه ها آنگونه که پیش بینی می شد اتفاق نیفتاد.»

اظهارات مسئولین وقت، مانند دکتر خدایی، پرده از دلایل عدم اجرای این قوانین برمی دارد. به باور او، انتظاراتی که از توسعه ی دانشگاه ها و ظرفیت های آموزشی برای پذیرش بدون کنکور وجود داشت، محقق نشد. این موضوع نشان می دهد که حذف کنکور تنها با یک تصمیم قانونی میسر نیست؛ بلکه نیازمند بسترسازی های عمیق تر و زیرساخت های گسترده تری است که شاید در آن زمان فراهم نبوده اند.

کنکور: پلی که هر دو سوی آن لرزان است

دکتر خدایی در جایی دیگر، تصویری بسیار گویا از وضعیت کنکور ارائه می دهد: «کنکور مانند پلی میان مدرسه و دانشگاه در این سال ها هر دو سیستم را به شدت تضعیف کرده است.» این جمله، عمق مشکلی را نشان می دهد که کنکور به وجود آورده است. از یک سو، مدارس به جای تمرکز بر آموزش عمیق و مهارت محور، به کارگاه های کنکور تبدیل شده اند. هدف اصلی آموزش، یعنی تربیت شهروندانی خلاق و متفکر، تحت الشعاع رقابت برای ورود به دانشگاه قرار گرفته است. دانش آموزان، به جای لذت بردن از فرایند یادگیری، خود را درگیر حفظیات و تست زنی می بینند. از سوی دیگر، دانشگاه ها نیز تحت تأثیر کنکور قرار گرفته اند؛ سیستم پذیرش متمرکز، قدرت انتخاب دانشجو و شکل دهی به ورودی های خود را از آن ها سلب کرده است. این وضعیت، حس ناامیدی را در میان فعالان آموزشی تقویت می کند که گویی این پل، به جای اتصال دو بخش مهم، هر دو را در معرض فرسایش قرار داده است.

چرا کنکور مثل سایه باقی مانده است؟ ابعاد پنهان عدم حذف

ماندگاری کنکور، ریشه های عمیق تری در ساختار آموزشی، فرهنگ اجتماعی و توانمندی های اجرایی کشور دارد. این دلایل، هر یک به تنهایی، می توانند مانعی جدی بر سر راه حذف کامل این آزمون باشند.

تنگناهای آموزشی و علمی: وقتی ترازوها میزان نیستند

یکی از اصلی ترین دلایل عدم حذف کنکور، به نارسایی ها و ضعف های موجود در سیستم آموزشی کشور بازمی گردد. تصور کنید که برای ورود به دانشگاه، صرفاً بر اساس معدل و نمرات مدرسه تصمیم گیری شود؛ در حالی که می دانیم مدارس از نظر کیفیت، امکانات و حتی روش های ارزشیابی، تفاوت های فاحشی با یکدیگر دارند. این عدم استانداردسازی، باعث می شود که سوابق تحصیلی به تنهایی نتواند معیاری عادلانه و قابل اتکا برای سنجش توانایی های دانش آموزان باشد.

نقش غربالگری: جدال با انبوهی از آرزوها

کنکور در عمل، یک مکانیسم غربالگری بسیار قوی است. در کشوری با جمعیت جوان و متقاضی بالای تحصیلات عالی، و در شرایطی که ظرفیت رشته های پرطرفدار دانشگاهی بسیار محدود است، کنکور تنها راهی است که می تواند انبوه متقاضیان را از یکدیگر متمایز کند. این آزمون، به هر حال، توانایی برجسته کردن تفاوت ها در یادگیری و توانمندی های علمی را دارد. وقتی صدها هزار نفر برای چند هزار صندلی رقابت می کنند، به یک ابزار دقیق و قابل اعتماد برای انتخاب نیاز است و کنکور، تا به امروز، این نقش را ایفا کرده است.

نابرابری آموزشی و کیفیت مدارس: داستانی از شکاف ها

در نظام آموزشی ایران، مدارس از نظر کیفیت آموزش، امکانات، کادر آموزشی و حتی سیاست های داخلی، بسیار متفاوتند. مدارس خاص (نمونه دولتی، تیزهوشان)، مدارس دولتی عادی، و مدارس غیرانتفاعی هر یک داستان متفاوتی برای گفتن دارند. دانش آموزی که در یک مدرسه ی مجهز با اساتید مجرب تحصیل کرده، لزوماً شرایط برابری با دانش آموزی از یک مدرسه ی دولتی در منطقه ای محروم ندارد. این نابرابری، باعث می شود که اگر قرار باشد صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی دانشجو پذیرفته شود، عده ای به دلیل شرایط محیطی و آموزشی نامناسب، از همان ابتدا از گردونه ی رقابت حذف شوند. این نگرانی، مانع بزرگی بر سر راه حذف کنکور است؛ چرا که هدف اصلی باید برقراری عدالت آموزشی باشد، نه تعمیق شکاف ها.

تورم نمرات و چالش اعتبار سوابق تحصیلی: ریشه های بی اعتمادی

یکی دیگر از مشکلات اساسی، پدیده ی تورم نمرات و عدم اعتبار کافی سوابق تحصیلی است. متأسفانه در برخی مدارس، به دلایل مختلف، نمرات بالاتری به دانش آموزان داده می شود که ممکن است بازتاب واقعی توانایی های علمی آن ها نباشد. این موضوع، اعتماد به نمرات داخلی مدارس را کاهش می دهد و باعث می شود مسئولین به سوابق تحصیلی به عنوان یک معیار قابل اتکا برای پذیرش در دانشگاه ها نگاه نکنند. وقتی می دانیم که کسب نمره ی ۲۰ در یک مدرسه، با نمره ی ۲۰ در مدرسه ای دیگر، ممکن است معانی متفاوتی داشته باشد، تکیه صرف بر معدل دیپلم برای ورود به دانشگاه های تراز اول، دشوار به نظر می رسد.

هدایت تحصیلی: وقتی راهنما گم می شود

ضعف سیستم هدایت تحصیلی در مدارس، یکی دیگر از دغدغه هاست. بسیاری از دانش آموزان، شناخت کافی از رشته های دانشگاهی، بازار کار آینده و استعدادهای واقعی خود ندارند. کنکور، به نوعی، این خلاء را پوشش می دهد و با ایجاد یک رقابت سراسری، فرصتی برای ورود به رشته های مختلف را فراهم می کند. اگر هدایت تحصیلی قوی و کارآمدی وجود داشت که دانش آموزان را بر اساس علاقه و استعدادشان به سمت رشته های متناسب سوق می داد، شاید فشار بر رشته های خاص کمتر می شد و مسیرهای متنوع تری برای ورود به آموزش عالی فراهم می آمد.

مناطق محروم: دغدغه ای عمیق تر از یک آزمون

یکی از نگرانی های جدی در مورد حذف کنکور و تکیه ی صرف بر سوابق تحصیلی، متضرر شدن دانش آموزان مناطق محروم است. این دانش آموزان، که اغلب از امکانات آموزشی کمتری برخوردارند، شاید در امتحانات داخلی مدارس نتوانند نمرات بسیار بالایی کسب کنند. اما کنکور، به آن ها فرصت می دهد تا با تکیه بر تلاش و استعداد فردی، خود را در یک میدان رقابت کشوری اثبات کنند و به دانشگاه های برتر راه یابند. حذف کنکور، ممکن است این فرصت را از آن ها بگیرد و دسترسی به آموزش عالی را برایشان دشوارتر سازد؛ این نگرانی، از ابعاد انسانی و اجتماعی عمیقی برخوردار است که نمی توان به سادگی از آن گذشت.

دلایل اجتماعی و روانشناختی: کنکور، آیینه ای از جامعه

کنکور تنها یک ساز و کار آموزشی نیست، بلکه در تار و پود فرهنگ و جامعه ی ایرانی تنیده شده است. عوامل اجتماعی و روانشناختی نقش بسزایی در پایداری آن ایفا می کنند و هرگونه تلاش برای حذف آن، باید به این ابعاد نیز توجه کند.

تب مدرک گرایی و رؤیای جایگاه اجتماعی: هزینه ای که خانواده ها می پردازند

در جامعه ی ما، مدرک دانشگاهی، به ویژه از دانشگاه های دولتی و رشته های پرطرفدار، نه تنها نشانه ی سواد و تخصص است، بلکه به عنوان ابزاری برای ارتقاء طبقه اجتماعی، بهبود وضعیت شغلی و افزایش درآمد نیز تلقی می شود. این تب مدرک گرایی، باعث می شود خانواده ها سرمایه گذاری سنگینی از نظر مالی و عاطفی بر روی کنکور فرزندانشان انجام دهند. سال ها تلاش، کلاس های کنکور، مشاوره های تحصیلی و کتاب های کمک درسی، همگی با امید به آینده ای بهتر از طریق قبولی در رشته های برتر گره خورده اند. این حجم از سرمایه گذاری و امید، به کنکور جایگاهی فراتر از یک آزمون ساده بخشیده است؛ این آزمون به نوعی تبدیل به یک آیین گذار اجتماعی شده است که عبور موفقیت آمیز از آن، معنای خاصی برای فرد و خانواده اش پیدا می کند.

کنکور، معلول یک فرهنگ: دیدگاهی از مسئولین

دیدگاه برخی مسئولین و کارشناسان نیز قابل تأمل است. دکتر خدایی در جایی اشاره می کند که «کنکور معلول یک فرهنگ ضد ارزش است.» او معتقد است که پشت سیستمی که صدها هزار داوطلب برای چند هزار صندلی در رشته های خاص تلاش می کنند، یک فرهنگ غلط پنهان شده است که تحصیلات عالی را تنها راه موفقیت و خوشبختی می داند. این نگاه، فشار روانی عظیمی بر دانش آموزان وارد می کند و باعث می شود بسیاری از آن ها، علایق و استعدادهای واقعی خود را نادیده بگیرند و تنها بر مسیری متمرکز شوند که جامعه آن را موفقیت می نامد. بنابراین، از این دیدگاه، مسئله ی اصلی بود و نبود کنکور نیست، بلکه تغییر مسیر و نگاه جامعه به ارزش های آموزشی و شغلی است.

صدای داوطلبان: ۸۰ درصد مخالف حذف کنکور

شاید یکی از شگفت انگیزترین حقایق، آمار نظرسنجی سازمان سنجش در سال ۱۳۹۹ باشد که نشان داد بیش از ۸۰.۱٪ از داوطلبان و خانواده ها با حذف کنکور و تکیه ی صرف بر سوابق تحصیلی مخالفند. این آمار، در نگاه اول، ممکن است تعجب آور به نظر برسد؛ چرا که کنکور با همه ی استرس ها و فشارهایش، همچنان مورد قبول اکثریت جامعه ی درگیر با آن است. دلیل این مخالفت را می توان در عوامل متعددی جستجو کرد: از یک سو، بسیاری از دانش آموزان به سیستم کنکور عادت کرده اند و به آن به عنوان یک میدان رقابت عادلانه –هرچند سخت– نگاه می کنند. از سوی دیگر، ترس از ناشناخته ها و بی اعتمادی به سیستم جایگزین (مانند سوابق تحصیلی) که هنوز به طور کامل استانداردسازی نشده، باعث می شود که داوطلبان ترجیح دهند با همان کنکور آشنای خود روبرو شوند تا با یک سیستم نامعلوم و پرابهام. این آمار، بار دیگر نشان می دهد که برای حذف کنکور، صرفاً یک تصمیم از بالا کافی نیست؛ بلکه نیاز به اقناع عمومی و ایجاد اعتماد در جامعه است.

چالش های اجرایی و زیرساختی: وقتی هماهنگی دشوار می شود

علاوه بر دلایل آموزشی و اجتماعی، مسائل اجرایی و کمبود زیرساخت ها نیز مانع بزرگی بر سر راه حذف کنکور بوده اند. اجرای هر تغییر عمده ای در مقیاس ملی، نیازمند هماهنگی دقیق و برنامه ریزی جامع است.

بازیگران متعدد و ذی نفعان: پیچیدگی یک سیستم

کنکور و سیستم سنجش و پذیرش دانشجو، مانند یک ارکستر بزرگ است که نوازندگان متعددی دارد. در این ارکستر، سازمان های مختلفی مانند آموزش و پرورش، وزارت علوم (آموزش عالی)، مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و حتی خود دانشگاه ها، هر یک نقش و منافع خاص خود را دارند. هماهنگی بین این همه بازیگر و ذی نفع، فرآیندی بسیار دشوار و زمان بر است. هر تصمیمی، می تواند بر منافع گروهی خاص تأثیر بگذارد و همین موضوع، مقاومت ها و چالش های اجرایی را افزایش می دهد. این پیچیدگی و تعدد مراجع تصمیم گیرنده، مانند گره ای کور عمل می کند که باز کردن آن، اراده ای قوی و همکاری همه جانبه را می طلبد.

نبود زیرساخت کافی و برنامه ریزی جامع: غیاب بستر لازم

تصور کنید بخواهید یک جاده ی اصلی را مسدود کنید، بدون اینکه راه جایگزین مناسبی فراهم کرده باشید. حذف کنکور نیز همین گونه است. برای جایگزینی سیستمی به این وسعت، نیاز به زیرساخت های بسیار قوی و برنامه ریزی جامع است. این زیرساخت ها شامل استانداردسازی کامل امتحانات مدارس، ایجاد یک سیستم مطمئن و یکپارچه برای جمع آوری و ارزیابی سوابق تحصیلی، و حتی توسعه ی ظرفیت های دانشگاهی در رشته های مختلف است. تا زمانی که این بسترها به طور کامل فراهم نشود، حذف کنکور می تواند به هرج و مرج و بی عدالتی منجر شود و همین ترس از عواقب ناخواسته، مانع اصلی اجرای این تصمیم است. در واقع، بسیاری از تصمیمات قانونی در گذشته، به دلیل عدم فراهم بودن این زیرساخت ها، عملاً قابلیت اجرایی پیدا نکردند.

ظرفیت محدود دانشگاه ها و رشته های پرطرفدار: رقابتی نفس گیر

واقعیت این است که تعداد صندلی های دانشگاه های برتر و رشته های پرطرفدار (مانند پزشکی، مهندسی های برتر و…) بسیار محدود است و تعداد داوطلبان برای ورود به این رشته ها بسیار زیاد. حتی اگر بهترین سوابق تحصیلی هم وجود داشت، دانشگاه ها توانایی پذیرش این حجم عظیم داوطلبان را تنها بر اساس معدل ندارند. کنکور، به عنوان یک ابزار دقیق رقابتی، این وظیفه را بر عهده دارد که بهترین ها را از میان انبوه متقاضیان انتخاب کند. تا زمانی که این عدم تناسب میان عرضه (ظرفیت دانشگاهی) و تقاضا (متقاضیان تحصیل در رشته های خاص) وجود دارد، نیاز به یک مکانیسم سنجش قوی و رقابتی حس می شود.

نه حذف کامل، که اصلاح عمیق: تغییرات کنکور در سال های اخیر

با وجود همه ی این چالش ها، اراده برای اصلاح کنکور همچنان وجود دارد. به جای حذف کامل و ناگهانی، رویکرد فعلی بر اصلاح عمیق و گام به گام متمرکز شده است. این تغییرات، سعی دارند فشار روانی کنکور را کاهش دهند و نقش سوابق تحصیلی را پررنگ تر کنند.

مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی: گام هایی به سوی عدالت

شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان یکی از نهادهای بالادستی و تصمیم گیر در حوزه ی آموزش عالی، مصوبات مهمی را در رابطه با کنکور به تصویب رسانده است که از سال های اخیر اجرایی شده اند. این مصوبات، در واقع تلاش هایی هستند برای تعدیل فشار کنکور و ایجاد یک سیستم سنجش و پذیرش جامع تر. برای بسیاری از دانش آموزان و خانواده ها، این تغییرات امیدبخش بوده است، چرا که احساس می کنند سیستم در حال حرکت به سمت عادلانه تر شدن است:

• حذف دروس عمومی از دفترچه سوالات کنکور و انتقال تاثیر آن ها به سوابق تحصیلی: این یکی از مهم ترین تغییرات است که باعث شده دانش آموزان تمرکز خود را بیشتر بر دروس اختصاصی قرار دهند و دروس عمومی را از طریق امتحانات نهایی مدرسه جدی تر بگیرند. این موضوع می تواند به عمق بخشیدن به یادگیری دروس عمومی در طول سال تحصیلی کمک کند.
• افزایش تدریجی و قطعی تاثیر سوابق تحصیلی: این تغییر، به طور مداوم در حال افزایش است و بر اساس آخرین مصوبات، سوابق تحصیلی نقش مهمی در نتیجه نهایی کنکور ایفا می کند (به عنوان مثال، برای کنکور ۱۴۰۴ این تاثیر ۴۰٪ قطعی شده است). این امر به دانش آموزان این پیام را می دهد که مطالعه و کسب نمرات خوب در طول دوران تحصیل نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و تنها تست زنی در ماه های پایانی کنکور، تضمین کننده موفقیت نیست.
• برگزاری دو نوبت کنکور در سال: این تصمیم، به واقع نفس راحتی برای بسیاری از داوطلبان به همراه داشته است. تصور کنید اگر یک روز خاص، به دلیل استرس، بیماری یا هر اتفاق پیش بینی نشده ای، نتوانید عملکرد خوبی در کنکور داشته باشید. برگزاری دو نوبت آزمون در اردیبهشت و تیر ماه، فرصت جبران را برای دانش آموزان فراهم می کند و از فشار روانی ناشی از فقط یک فرصت می کاهد.
• اعتبار نتایج آزمون سراسری تا ۲ سال: این مصوبه نیز مکمل مورد قبلی است. اینکه نتایج کنکور تا دو سال اعتبار دارد، به دانش آموزان انعطاف پذیری بیشتری می دهد. آن ها می توانند در یک سال در دو نوبت کنکور شرکت کنند و بهترین نتیجه را برای پذیرش خود استفاده کنند، یا حتی یک سال را برای تقویت پایه های علمی خود صرف کنند و از نتیجه ی کنکور سال قبل خود بهره ببرند.
• تعیین حد نصاب معدل برای پذیرش توسط دانشگاه ها: این گام، به دانشگاه ها اختیار بیشتری در فرآیند پذیرش می دهد. دانشگاه ها می توانند بر اساس نیازها و استانداردهای خود، حداقل معدل لازم برای ورود به رشته های مختلف را تعیین کنند. این امر می تواند به تخصصی تر شدن فرآیند پذیرش و بهبود کیفیت ورودی دانشگاه ها کمک کند.

از کاغذ تا صفحه نمایش: زمزمه های کنکور الکترونیکی

یکی از نویدبخش ترین تغییرات که هنوز به طور قطعی اجرا نشده، اما زمزمه های آن به گوش می رسد، حذف کنکور کاغذی و برگزاری آزمون به صورت الکترونیکی است. تصور کنید که دیگر خبری از پاسخنامه های کاغذی و اشتباهات ناشی از پر کردن دایره ها نباشد. این تغییر می تواند شفافیت و دقت آزمون را به طرز چشمگیری افزایش دهد و امکان تقلب را به حداقل برساند. برای هر داوطلب، یک مانیتور و یک صفحه هوشمند طراحی خواهد شد که تجربه ای نوین و مدرن را به ارمغان می آورد. این اتفاق، اگرچه در حد زمزمه باقی مانده، اما چشم اندازی از آینده ای متفاوت را ترسیم می کند که در آن، کنکور با بهره گیری از فناوری، به شکلی کارآمدتر و مطمئن تر برگزار خواهد شد.

۸۵ درصد رشته های بدون کنکور: فرصت هایی برای ورود آسان تر

بسیاری از داوطلبان شاید نمی دانند که در حال حاضر، حدود ۸۵ درصد از رشته های دانشگاهی در کشور، بدون کنکور و صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی پذیرش دانشجو دارند. این آمار نشان می دهد که برای بخش عظیمی از متقاضیان، مسیر ورود به دانشگاه بسیار هموارتر از آن چیزی است که تصور می شود. این رشته ها شامل بسیاری از رشته های فنی و مهندسی، علوم پایه، کشاورزی، هنر و علوم انسانی در دانشگاه های آزاد، پیام نور، علمی کاربردی و بخش زیادی از دانشگاه های سراسری می شود. این فرصت، برای کسانی که از فشار کنکور بیزارند و به دنبال رشته هایی با رقابت کمتر هستند، بسیار ارزشمند است. با این حال، باید اذعان کرد که رشته های پرطرفدار و کلیدی مانند پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، فیزیوتراپی، و برخی رشته های مهندسی در دانشگاه های برتر، همچنان نیازمند شرکت در کنکور سراسری و کسب رتبه ی بالا هستند. همین امر، بخش زیادی از متقاضیان را همچنان درگیر این آزمون نگه می دارد.

افق های نو: راهکارهای پیشنهادی برای جایگزینی یا بهبود کنکور

با وجود همه ی دشواری ها، همواره راهکارهایی برای بهبود وضعیت کنونی یا جایگزینی کنکور مطرح شده است. این پیشنهادات، از جنبه های مختلفی قابل بررسی هستند و هر یک مزایا و چالش های خاص خود را دارند. بررسی این راهکارها، به ما در درک بهتر آینده ی نظام سنجش و پذیرش دانشجو کمک می کند.

استانداردسازی امتحانات نهایی: بازسازی اعتماد به مدرسه

یکی از مهم ترین راهکارها برای کاهش وابستگی به کنکور، استانداردسازی کامل و امن سازی امتحانات نهایی است. اگر امتحانات پایانی سه سال آخر متوسطه دوم (یعنی دهم، یازدهم و دوازدهم) به صورت هماهنگ کشوری، با نظارتی دقیق و امنیتی بالا برگزار شوند، می توان به نمرات کسب شده در آن ها اعتماد بیشتری کرد. تصور کنید که یک دانش آموز، با تلاش مستمر در طول سال های دبیرستان، بتواند آینده ی تحصیلی خود را رقم بزند، نه صرفاً با عملکرد یک روز خاص در کنکور. این کار نیازمند تحول اساسی در نحوه ی طراحی سوالات، برگزاری امتحانات و تصحیح اوراق است. اگر این اعتماد به امتحانات نهایی بازگردد، می توان سهم پذیرش با سوابق تحصیلی را به میزان قابل توجهی افزایش داد.

افزایش نقش سوابق تحصیلی: پلی به سوی آینده ای متفاوت

همانطور که در بخش تغییرات اخیر ذکر شد، تاثیر سوابق تحصیلی در کنکور در حال افزایش است. اما برای اینکه این سوابق بتوانند به طور کامل جایگزین کنکور شوند، باید زیرساخت ها و کیفیت آموزش در مدارس به طرز چشمگیری بهبود یابد. این به معنای کاهش نابرابری های آموزشی، آموزش صحیح معلمان و نظارت دقیق بر فرآیند ارزشیابی است. اگر این شرایط فراهم شود، می توان سهم پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی را به ۱۰۰ درصد رساند و کنکور را به تاریخ سپرد. این رویکرد، به دانش آموزان کمک می کند تا از همان سال های اولیه دبیرستان، با جدیت بیشتری دروس خود را دنبال کنند و از استرس سال آخر کنکور رهایی یابند.

واگذاری اختیار پذیرش به دانشگاه ها: تنوع در مسیرها

یکی از پیشنهاداتی که سال هاست مطرح می شود، واگذاری اختیار کامل پذیرش دانشجو به خود دانشگاه هاست. در این مدل، هر دانشگاه می تواند بر اساس معیارها و نیازهای خاص خود (مانند مصاحبه، آزمون های اختصاصی، سوابق تحصیلی و…) دانشجویان خود را انتخاب کند. این مدل در بسیاری از کشورهای توسعه یافته رایج است و به دانشگاه ها امکان می دهد تا دانشجویانی را جذب کنند که بهترین تناسب را با رشته ها و فرهنگ آموزشی آن ها دارند. با این حال، اجرای این روش در ایران با چالش هایی مواجه است؛ از جمله نیاز به نظارت دقیق برای جلوگیری از بی عدالتی، ایجاد سازوکارهای عادلانه برای دانشگاه های مختلف، و توانمندی دانشگاه ها برای مدیریت این فرآیند پیچیده.

آزمون های اختصاصی دانشگاهی برای رشته های خاص: مسیری برای رشته های خاص

در صورتی که اختیار پذیرش به دانشگاه ها واگذار شود، برای رشته های پرطرفدار و حساس مانند پزشکی، ممکن است دانشگاه ها اقدام به برگزاری آزمون های اختصاصی خود کنند. این روش، می تواند رقابت را عادلانه تر کند و اجازه دهد تا دانشگاه ها دانشجویانی را انتخاب کنند که واقعاً برای آن رشته آمادگی دارند. اما این روش نیز چالش هایی دارد: تصور کنید یک داوطلب برای رشته پزشکی مجبور باشد در آزمون های ورودی چندین دانشگاه مختلف شرکت کند. این امر می تواند فشار و هزینه ی بالایی را بر دوش داوطلبان و خانواده ها وارد کند و به جای کاهش استرس، آن را افزایش دهد. بنابراین، هرگونه پیاده سازی این روش نیازمند برنامه ریزی دقیق و هماهنگی های گسترده است.

نظام چندمرحله ای سنجش و پذیرش: سنجشی جامع تر

برخی کارشناسان پیشنهاد می کنند که سیستم سنجش و پذیرش دانشجو، به جای یک یا دو آزمون، به یک نظام چندمرحله ای تبدیل شود. این نظام می تواند شامل ترکیبی از سوابق تحصیلی، آزمون های استعدادسنجی، آزمون های تخصصی، مصاحبه و حتی ارزیابی فعالیت های فوق برنامه باشد. هدف از این رویکرد، سنجش جامع تر توانایی ها و استعدادهای داوطلبان است تا تنها بر پایه ی عملکرد آن ها در یک آزمون ۴ ساعته قضاوت نشود. این مدل، پیچیدگی های اجرایی فراوانی دارد، اما می تواند عدالت و دقت در پذیرش را به طور قابل توجهی افزایش دهد و به دانش آموزان فرصت های بیشتری برای نشان دادن توانمندی های خود بدهد.

کنکور در آینه آینده: آیا روزی از میان برمی خیزد؟

پرسش اصلی همچنان در ذهن بسیاری از خانواده ها و دانش آموزان باقی است: آیا روزی کنکور به طور کامل حذف خواهد شد؟ پاسخ به این سوال، با توجه به آنچه که تا به امروز تجربه کرده ایم، پیچیده است و نمی توان به سادگی به آن پاسخ قطعی داد.

اظهارات مسئولین در طول سالیان متمادی، همواره حاوی افق های زمانی برای حذف کنکور بوده است. سال ها پیش گفته می شد که «تا پنج سال آینده» این آزمون حذف خواهد شد. این عبارت، بارها تکرار شده و هر بار امیدهایی را در دل ها زنده کرده است. اما واقعیت این است که حذف کنکور، همانطور که دیدیم، فراتر از یک تصمیم ساده ی اداری است و نیازمند یک انقلاب آموزشی و اجتماعی است. به نظر می رسد رویکرد فعلی کشور، به جای «حذف ناگهانی»، بر «اصلاح» و «تعدیل» کنکور متمرکز شده است. تغییراتی مانند افزایش تاثیر سوابق تحصیلی، حذف دروس عمومی از کنکور و برگزاری دو نوبت آزمون در سال، همگی در راستای این هدف هستند که فشار را کاهش داده و آن را به سمتی سوق دهند که کمترین آسیب را به نظام آموزشی و روان دانش آموزان وارد کند.

برای داوطلبان کنکور و خانواده هایشان، مهمترین نکته این است که به جای انتظار برای یک حذف کامل و ناگهانی، خود را با قوانین و تغییرات موجود تطبیق دهند. آینده ی کنکور، به نظر می رسد که در گروی گام های آهسته و پیوسته ی اصلاحی است. تمرکز بر مطالعه ی عمیق دروس، کسب نمرات خوب در امتحانات نهایی مدرسه و آشنایی با آخرین مصوبات، بهترین راهکار برای مدیریت استرس و برنامه ریزی تحصیلی است. شاید روزی، با استانداردسازی کامل نظام آموزشی و فراهم شدن زیرساخت های لازم، کنکور به طور کامل از صحنه ی آموزش عالی کنار برود، اما تا آن زمان، این آزمون به شکل اصلاح شده و تعدیل شده، همچنان همراه دانش آموزان خواهد بود.

نتیجه گیری: درک کنکور، درک یک سیستم

کنکور در ایران، بیش از آنکه یک آزمون ساده باشد، آیینه ای است تمام نما از چالش های عمیق تر در نظام آموزشی و ساختار اجتماعی کشور. دلایل پیچیده و چندلایه ی عدم حذف آن، ریشه های تاریخی، آموزشی، اجتماعی و اجرایی دارند که هر یک به تنهایی، مانعی جدی بر سر راه این تغییر بزرگ به شمار می روند. از نابرابری های آموزشی و عدم استانداردسازی مدارس گرفته تا تب مدرک گرایی و سرمایه گذاری سنگین خانواده ها بر روی این آزمون، و همچنین پیچیدگی های هماهنگی میان بازیگران متعدد، همگی دست به دست هم داده اند تا این غول آموزشی همچنان پابرجا بماند.

با این حال، مهم است که به یاد داشته باشیم کنکور نه یک معضل صرف، بلکه بازتابی از ساختار و فرهنگ موجود است. تلاش ها برای اصلاح آن، از جمله افزایش تاثیر سوابق تحصیلی و برگزاری آزمون در دو نوبت، گام هایی در جهت کاهش فشار و ایجاد عدالت بیشتر هستند. برای دانش آموزان کنونی و آینده، درس اصلی این است که به جای انتظار برای حذف کامل، بر مطالعه و آمادگی با توجه به قوانین و تغییرات جاری تمرکز کنند. آگاهی از این ابعاد پیچیده، به آن ها کمک می کند تا با چشم اندازی واقع بینانه تر، مسیر تحصیلی خود را برنامه ریزی کنند و با اطمینان بیشتری گام بردارند. کنکور، با همه ی سختی هایش، یک واقعیت ملموس است که درک صحیح آن، کلید عبور از این مرحله ی سرنوشت ساز است.