بانک مرکزی و ارز دیجیتال

پاسخ به این سوال که بانک مرکزی و ارز دیجیتال چگونه با یکدیگر ارتباط دارند، به دو جنبه مهم تقسیم می شود: نظارت و قانون گذاری بر رمزارزهای خصوصی مانند بیت کوین و اتریوم، و معرفی ارز دیجیتال ملی ایران موسوم به رمزریال. در واقع، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در تلاش است تا با تدوین سیاست ها و مقررات، هم به چالش های رمزارزهای موجود پاسخ دهد و هم از فرصت های فناوری بلاک چین برای توسعه نظام مالی کشور بهره ببرد.

دنیای مالی امروز شاهد دگرگونی های بی سابقه ای است که بخش عمده آن مرهون ظهور و گسترش ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک چین است. در این میان، نهادهای مالی سنتی، به ویژه بانک های مرکزی، نقشی حیاتی در مواجهه با این پدیده جدید ایفا می کنند. رابطه پیچیده و در حال تحول میان بانک مرکزی و ارز دیجیتال، در ایران نیز اهمیتی دوچندان یافته است. قانون گذاری های نوپا، نوسانات شدید بازار رمزارزها، و از همه مهم تر، ابتکار بانک مرکزی برای معرفی «رمزریال» یا همان ارز دیجیتال ملی، موضوع را به کانون توجه سرمایه گذاران، فعالان حوزه بلاک چین، و حتی عموم مردم کشانده است. درک دقیق از این منظره در حال تغییر، برای هر کسی که قصد فعالیت در این بازار را دارد، ضروری به نظر می رسد.

نظارت و قانون گذاری بانک مرکزی بر رمزارزهای خصوصی

با ورود رمزارزهایی مانند بیت کوین و اتریوم به صحنه اقتصاد جهانی، بانک های مرکزی در سراسر دنیا با پدیده ای نوظهور و بی سابقه روبرو شدند. این دارایی های دیجیتال که بر پایه فناوری بلاک چین و غالباً غیرمتمرکز عمل می کنند، از همان ابتدا چالش هایی جدی برای سیستم های مالی سنتی و حاکمیت پولی کشورها ایجاد کردند. در ایران نیز، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، به عنوان نهاد ناظر بر نظام پولی و بانکی، از همان سال های اولیه مجبور به اتخاذ رویکردی محتاطانه و تدریجی در قبال این فناوری شد.

وضعیت قانونی رمزارزها و فعالیت های مرتبط در ایران

یکی از پرتکرارترین پرسش ها در این حوزه، مربوط به قانونی بودن یا نبودن خرید و فروش رمزارزها در ایران است. در واقعیت، وضعیت قانونی رمزارزها در ایران، همواره در حال تکامل بوده و بخشنامه ها و مصوبات مختلفی طی سالیان اخیر توسط نهادهای ذی ربط صادر شده است. بر اساس آخرین مقررات، خرید، فروش و نگهداری رمزارزها برای اشخاص حقیقی و حقوقی در ایران، به خودی خود ممنوع نیست و جرم تلقی نمی شود. با این حال، استفاده از آن ها به عنوان وسیله پرداخت در داخل کشور مجاز نیست.

در زمینه استخراج رمزارزها (ماینینگ)، دولت ایران در سال ۱۳۹۸ این فعالیت را به عنوان یک صنعت به رسمیت شناخت و برای آن مجوزهایی صادر کرد. اما این مجوزدهی با الزاماتی همراه بود؛ از جمله اینکه ماینرها موظف شدند رمزارزهای استخراج شده خود را از طریق سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) به فروش برسانند تا ارز حاصل از آن به چرخه اقتصادی کشور بازگردد. این رویکرد نشان دهنده تلاش برای استفاده از پتانسیل رمزارزها برای تامین ارز خارجی مورد نیاز کشور است، در حالی که نگرانی ها در مورد مصرف انرژی و پولشویی نیز در نظر گرفته می شود.

سیاست ها و بخشنامه های کلیدی بانک مرکزی

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از اواسط دهه ۱۳۹۰ با صدور بخشنامه ها و اطلاعیه های مختلف، در تلاش بوده است تا چارچوبی برای فعالیت های مرتبط با رمزارزها ایجاد کند. این بخشنامه ها عمدتاً با هدف جلوگیری از سوءاستفاده های مالی، پولشویی و تامین مالی تروریسم صادر شده اند و بر شفافیت تراکنش ها تاکید دارند.

تحولات اخیر درگاه های پرداخت صرافی ها و نقش شاپرک

یکی از برجسته ترین تحولات در فضای رمزارز ایران، مربوط به موضوع درگاه های پرداخت صرافی های ارز دیجیتال است. در دی ماه ۱۴۰۳، شاهد بسته شدن موقتی و سپس تغییر رویکرد درگاه های پرداخت یار برای صرافی ها بودیم. این اقدام که با هدف کنترل نوسانات بازار ارز و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی صورت گرفت، چالش های زیادی را برای فعالان این حوزه ایجاد کرد. این رخداد، نیاز به درک عمیق تر از موضع بانک مرکزی در قبال فعالان این بازار را بیش از پیش نمایان ساخت.

در پی این اتفاقات، بانک مرکزی در بخشنامه ای اعلام کرد که صرافی ها باید به جای استفاده از پرداخت یارها، به طور مستقیم از شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت (PSP) درگاه پرداخت دریافت کنند. این الزام، صرافی ها را موظف می کند تا اطلاعات دقیق تری از فعالیت های معاملاتی، مشخصات مدیران، و تعاملات مالی خود را طبق قانون ارائه دهند. این تغییر، اگرچه با هدف افزایش شفافیت و نظارت صورت گرفت، اما نگرانی هایی را در خصوص حریم خصوصی کاربران و بار نظارتی بر صرافی ها به وجود آورد.

واقعیت این است که بانک مرکزی ایران هرگز لیست رسمی از صرافی های ‘مجاز’ ارز دیجیتال منتشر نکرده است و این موضوع به تنهایی، گویای پیچیدگی ها و رویکرد محتاطانه در قانون گذاری این فضا است.

نظام نامه ساماندهی ارزهای دیجیتال

شورای عالی فضای مجازی کشور نیز در ۱۹ دی ماه ۱۴۰۳، «نظام نامه ساماندهی ارزهای دیجیتال» را تصویب کرد. این نظام نامه بر تشکیل کمیته ای تخصصی برای قانون مندسازی حوزه ارزهای دیجیتال تاکید دارد. بر اساس این سند، نهادهای مختلفی از جمله بانک مرکزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان بورس، و مرکز اطلاعات مالی، مسئولیت نظارت بر بخش های گوناگون این حوزه را بر عهده خواهند داشت. این سند نشان دهنده تلاشی گسترده تر برای ایجاد یک چارچوب حقوقی جامع و هماهنگ برای رمزارزها در ایران است که می تواند مسیر آینده تعامل بانک مرکزی و ارز دیجیتال را شکل دهد.

صرافی های ارز دیجیتال و مسئله مجوز بانک مرکزی

با وجود تمامی بخشنامه ها و مصوبات، همچنان ابهامات زیادی در خصوص فعالیت صرافی های ارز دیجیتال در ایران وجود دارد. یکی از بزرگترین تصورات غلط، وجود لیستی رسمی از صرافی های مجاز بانک مرکزی است. حقیقت این است که بانک مرکزی ایران تا به امروز هیچ لیست رسمی از صرافی های ارز دیجیتال تحت عنوان مجاز منتشر نکرده است. این امر به این معناست که صرافی ها در ایران بدون مجوز مستقیم از بانک مرکزی فعالیت می کنند، اما موظف هستند تا تمامی قوانین و مقررات کلی کشور، از جمله قوانین مبارزه با پولشویی و احراز هویت را رعایت کنند.

معیارها و الزاماتی که یک صرافی معتبر ایرانی برای فعالیت شفاف باید رعایت کند، شامل موارد زیر می شود:

• احراز هویت قوی کاربران (KYC) برای جلوگیری از پولشویی.
• همکاری با شرکت های PSP برای دریافت درگاه پرداخت مستقیم.
• گزارش دهی دقیق تراکنش ها به نهادهای نظارتی در صورت لزوم.
• حفظ امنیت دارایی های کاربران از طریق پروتکل های امنیتی پیشرفته.
• ارائه خدمات شفاف و اطلاع رسانی دقیق به کاربران درباره ریسک ها.

معرفی و مقایسه صرافی های ایرانی (با تاکید بر رعایت استانداردها)

در غیاب یک لیست رسمی، بسیاری از صرافی های ایرانی تلاش می کنند با رعایت استانداردها و ایجاد بستری امن و شفاف، اعتماد کاربران را جلب کنند. انتخاب یک صرافی معتبر، برای هر سرمایه گذار و فعال حوزه رمزارز حیاتی است. در ادامه به معرفی برخی از صرافی های پیشرو ایرانی می پردازیم که با ارائه خدمات متنوع و تلاش برای انطباق با مقررات، به گزینه هایی قابل اعتماد برای کاربران تبدیل شده اند. باید توجه داشت که این معرفی صرفاً بر اساس بررسی عملکرد، خدمات و سطح رضایت کاربران در بازار است و به معنی تایید مستقیم بانک مرکزی نیست.

نوبیتکس: یکی از بزرگترین و شناخته شده ترین صرافی ها در ایران با میلیون ها کاربر، ارائه دهنده خدمات متنوعی مانند استیکینگ و ییلد فارمینگ است.

والکس: با سابقه طولانی در بازار کریپتو، بازارهای حرفه ای با ربات های معامله گر و معامله تعهدی را برای طیف وسیعی از ارزهای دیجیتال فراهم کرده است.

آبان تتر: با پشتیبانی از تنوع بالایی از ارزها، عمدتاً بر بازار خرید و فروش آنی با تتر و تومان تمرکز دارد.

بیت پین: این صرافی امکاناتی چون ربات های معامله گر، استیکینگ و اعتبار معاملاتی را ارائه می دهد و امکان کاهش کارمزد تا ۰٪ با افزایش حجم معاملات را فراهم آورده است.

تبدیل: علاوه بر بازارهای آنی و حرفه ای، معاملات اهرم دار و بخش سیگنال را به کاربران خود ارائه می دهد.

بیت ۲۴: با ارائه بازارهای حرفه ای برای بیش از ۶۵۰ ارز دیجیتال، امکاناتی نظیر ربات های معامله گر و بازارهای پیش از عرضه را در اختیار کاربران قرار داده است.

رمزینکس: کارمزدهای رقابتی، ربات های معامله گر و معاملات اهرمی از جمله ویژگی های این صرافی است.

ارزپلاس: بالاترین تنوع رمزارز (بالای ۱۰۰۰ ارز) و کارمزد صفر برای معاملات میکر در بازار حرفه ای، این صرافی را متمایز می کند.

اکسیر: با رابط کاربری آسان و پشتیبانی قوی، گزینه ای مناسب برای کاربرانی است که به دنبال سادگی و دسترسی سریع هستند.

بیتمکس: با ادغام با پلتفرم «ارزآن»، تجربه کاربری بهبود یافته ای را ارائه می دهد و امکاناتی مانند سرمایه گذاری خودکار را دارد.

هیتوبیت: با وجود تازه تر بودن، رابط کاربری ساده و کارمزدهای پایین آن مورد توجه قرار گرفته است و بازار آزمایشی نیز دارد.

تترلند: با تمرکز بر تتر و معاملات آنی، امکاناتی چون استیکینگ و پاداش هفته شمار کیف پول تومانی را به کاربران خود ارائه می دهد.

صرافی	تعداد ارز پشتیبانی شده	نوع بازار	کارمزد معاملات حرفه ای (میکر/تیکر)	حداقل خرید/فروش	امکانات اختصاصی برجسته
نوبیتکس	بالای ۱۳۰	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۲۵ تا ۰.۰۶٪	۳۰۰ هزار تومان	استیکینگ، ییلد فارمینگ، لاکت ولت
والکس	بالای ۲۹۰	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۳۵ تا ۰.۱٪ (تومانی) / ۰.۲ تا ۰.۱۳٪ (تتری)	۲۰۰ هزار تومان	ربات معامله گر، معامله تعهدی
آبان تتر	بالای ۴۹۰	OTC (تتری و تومانی)	۰.۳٪ ثابت (تتری) / ۰.۳ تا ۰.۲٪ (تومانی)	۲۰۰ هزار تومان	احراز هویت سریع، تنوع بالای ارز
بیت پین	بالای ۳۰۰	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۳۵ تا ۰٪	۱۰۰ هزار تومان	استیکینگ، ربات معامله گر، اعتبار معاملاتی
تبدیل	بالای ۴۸۰	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۳۵ تا ۰.۰۳٪	۱۰۰ هزار تومان	معامله اهرم دار، جزیره جایزه، بخش سیگنال
بیت ۲۴	بالای ۶۵۰	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۲ تا ۰.۰۷٪	۱۰۰ هزار تومان	ربات معامله گر، بیت کلاب، بازارهای پیش ازعرضه
رمزینکس	بالای ۳۳۰	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۲۵ تا ۰.۰۵۲۵٪	۱۰۰ هزار تومان	رمزباکس، ربات معامله گر، معامله اهرمی
ارزپلاس	بالای ۱۰۰۰	OTC، P2P (تتری و تومانی)	میکر ۰٪، تیکر ۰.۲٪	۱۰ هزار تومان	ربات معامله گر، استیکینگ، معامله تعهدی
اکسیر	بالای ۲۰۰	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۳ تا ۰.۰۹٪	۱۰۰ هزار تومان	رابط کاربری آسان، پشتیبانی قوی
بیتمکس	بالای ۱۴۵	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۲۵ و ۰.۱۳٪	۱۰۰ هزار تومان (خرید تتر)	سرمایه گذاری خودکار، مقایسه قیمت
هیتوبیت	بالای ۹۵	OTC، P2P (تتری و تومانی)	۰.۲۹ تا ۰.۰۸۵٪	۴۰۰ هزار تومان	بازار آزمایشی، هیتوبیت سازمانی
تترلند	بالای ۴۵۰	OTC، P2P (تومانی برای تتر)	۰.۳۵ تا ۰.۱۸٪	۲۰۰ هزار تومان	استیکینگ، پاداش هفته شمار

چالش ها و چشم انداز آینده نظارت بانک مرکزی بر رمزارزها

مسیر پیش روی بانک مرکزی و ارز دیجیتال، پر از چالش های پیچیده است. توازن میان نظارت موثر بر بازار رمزارزها برای جلوگیری از سوءاستفاده های مالی و در عین حال، فراهم آوردن بستری برای نوآوری و توسعه این فناوری، یکی از مهمترین دغدغه ها است. ایجاد یک چارچوب حقوقی جامع و پایدار که بتواند با سرعت تحولات بازار رمزارز همگام شود، نیازمند همکاری و درک عمیق تمامی نهادهای ذی ربط است.

حفظ حریم خصوصی کاربران در عین تضمین شفافیت مالی، موضوع دیگری است که در بحث قانون گذاری رمزارزها بسیار حائز اهمیت است. در حالی که نهادهای نظارتی به دنبال رهگیری تراکنش های مشکوک هستند، کاربران نیز حق دارند از اطلاعات مالی خود محافظت کنند. آینده این تعامل، احتمالا به سمت ایجاد راهکارهایی هوشمندانه پیش خواهد رفت که هم امنیت و شفافیت را تضمین کند و هم به حقوق کاربران احترام بگذارد.

ارز دیجیتال ملی (CBDC) یا رمزریال: ابتکار بانک مرکزی ایران

در کنار رویکرد نظارتی بر رمزارزهای خصوصی، بانک مرکزی در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، به طور فزاینده ای به سمت توسعه و عرضه ارز دیجیتال ملی خود روی آورده است. این نوع پول دیجیتال که با نام CBDC (Central Bank Digital Currency) شناخته می شود، تفاوت های اساسی با رمزارزهای غیرمتمرکز مانند بیت کوین دارد و اهداف کاملاً متفاوتی را دنبال می کند.

CBDC (Central Bank Digital Currency) چیست؟

CBDC به معنای پول نقد الکترونیکی است که مستقیماً توسط بانک مرکزی یک کشور صادر می شود. این مفهوم را می توان نوعی تکامل از پول فیات سنتی دانست که در قالبی کاملاً دیجیتالی و با پشتوانه کامل بانک مرکزی ارائه می گردد. در واقع، CBDC شکل دیجیتالی همان پول رایج کشور است که به جای اسکناس و سکه فیزیکی، به صورت الکترونیکی در دسترس عموم قرار می گیرد.

اهداف جهانی از توسعه CBDC بسیار متنوع است، اما مهمترین آن ها شامل افزایش کارایی و سرعت پرداخت ها، تقویت فراگیری مالی، مبارزه موثرتر با پولشویی و تامین مالی تروریسم، و حفظ حاکمیت پولی کشور در عصر دیجیتال می شود. بسیاری از بانک های مرکزی با توسعه CBDC، به دنبال ایجاد یک سیستم پرداخت امن، ارزان و قابل دسترس برای همه شهروندان و کسب و کارها هستند.

تفاوت های بنیادین CBDC با رمزارزهای خصوصی

با وجود اینکه CBDC از برخی فناوری های مشابه با رمزارزهای خصوصی مانند بلاک چین یا دفترکل توزیع شده (DLT) بهره می برد، اما تفاوت های ماهوی و بنیادینی میان آن ها وجود دارد که درک این تفاوت ها برای مخاطبان ضروری است:

1. پشتوانه و ارزش: رمزارزهای خصوصی (مانند بیت کوین) پشتوانه ارز فیات ملی ندارند و ارزش آن ها بر اساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می شود که منجر به نوسانات شدید قیمتی می گردد. در مقابل، CBDC مستقیماً توسط بانک مرکزی صادر شده و پشتوانه آن همان ارز فیات ملی کشور است، لذا از ثبات قیمتی مشابه پول رایج برخوردار است.
2. تمرکزگرایی در برابر عدم تمرکز: بزرگترین تفاوت در ماهیت این دو نهفته است. رمزارزهای خصوصی غالباً غیرمتمرکز هستند و هیچ نهاد مرکزی آن ها را کنترل نمی کند. این در حالی است که CBDC کاملاً متمرکز و تحت کنترل کامل و نظارت بانک مرکزی است.
3. حریم خصوصی و نظارت: در رمزارزهای خصوصی، حریم خصوصی کاربران نسبتاً بالاست (هرچند تراکنش ها عمومی و قابل ردیابی هستند). اما در مورد CBDC، به دلیل ماهیت متمرکز و کنترل بانک مرکزی، امکان رهگیری دقیق تر تراکنش ها و نظارت بر آن ها وجود دارد که این موضوع می تواند ابهامات و نگرانی هایی در مورد حریم خصوصی ایجاد کند.
4. هدف اصلی: هدف اصلی رمزارزهای خصوصی، آزادی مالی، مقاومت در برابر سانسور و ایجاد سیستمی بدون واسطه است. اما CBDC عمدتاً با هدف افزایش ثبات پولی، کارایی سیستم پرداخت و فراگیری مالی، تحت کنترل دولت ها توسعه می یابد.

انواع ارز دیجیتال ملی (CBDC)

CBDC را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد که هر کدام کاربردها و مخاطبان خاص خود را دارند:

CBDC خُرد (Retail CBDC)

این نوع CBDC برای استفاده عموم مردم و کسب وکارهای کوچک طراحی شده است. هدف اصلی آن، فراهم آوردن جایگزینی دیجیتال برای اسکناس و سکه فیزیکی و تسهیل پرداخت های روزمره است. CBDC خُرد می تواند فراگیری مالی را افزایش دهد، به ویژه برای افرادی که به خدمات بانکی سنتی دسترسی ندارند.

مدل های عرضه CBDC خُرد می تواند متفاوت باشد:

• مدل غیرمستقیم: بانک مرکزی CBDC را از طریق بانک های تجاری یا موسسات مالی دیگر به دست مصرف کنندگان می رساند. این موسسات مسئولیت ارتباط با مشتری و مدیریت حساب ها را بر عهده دارند.
• مدل مستقیم: بانک مرکزی مستقیماً حساب های CBDC را برای شهروندان باز و مدیریت می کند، بدون نیاز به واسطه های مالی.
• مدل ترکیبی: ترکیبی از دو مدل بالا است که در آن بانک مرکزی نقش کلیدی در زیرساخت ایفا می کند، اما بانک های تجاری نیز در توزیع و ارائه خدمات به مشتریان مشارکت دارند.

CBDC کلان (Wholesale CBDC)

این نوع CBDC برای تراکنش های بزرگ و بین بانکی طراحی شده است. هدف اصلی آن، افزایش کارایی در تسویه حساب های عمده بین موسسات مالی و بانک های تجاری است. CBDC کلان می تواند به کاهش ریسک های عملیاتی و بهبود سرعت تسویه در بازارهای مالی کمک کند.

رمزریال: ارز دیجیتال ملی ایران

ایران نیز در کنار بسیاری از کشورهای جهان، به جمع کشورهایی پیوسته است که به سمت توسعه و آزمایش CBDC خود، موسوم به «رمزریال» حرکت کرده است. این ابتکار نشان دهنده درک پتانسیل های فناوری بلاک چین در نظام پولی کشور است و گام مهمی در مسیر تحول دیجیتال اقتصاد ایران محسوب می شود.

پیشینه و مراحل توسعه رمزریال

ایده عرضه ارز دیجیتال ملی ایران از سالیان قبل مطرح بوده و بانک مرکزی مطالعات گسترده ای را در این زمینه آغاز کرده است. اولین فاز آزمایشی محدود رمزریال در جزیره کیش و در اواخر تابستان ۱۴۰۲ با همکاری برخی بانک ها و موسسات مالی آغاز شد. این فاز آزمایشی با هدف ارزیابی عملکرد و شناسایی چالش های احتمالی در محیط واقعی صورت گرفت و اطلاعات ارزشمندی را برای توسعه های آتی فراهم آورد.

اهداف بانک مرکزی ایران از عرضه رمزریال

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اهداف متعددی را برای عرضه رمزریال در نظر دارد:

1. جایگزینی اسکناس های فیزیکی: با کاهش استفاده از پول نقد، هزینه های چاپ، نگهداری و انتقال پول فیزیکی به شدت کاهش می یابد.
2. افزایش سرعت و کارایی پرداخت ها: تراکنش های رمزریال می توانند با سرعت و امنیت بالاتری نسبت به روش های سنتی انجام شوند، که به بهبود تجربه کاربری در پرداخت ها منجر می شود.
3. افزایش شفافیت در تراکنش ها: امکان رهگیری دقیق تر تراکنش ها، ابزاری قدرتمند برای مبارزه با پولشویی، فرار مالیاتی و فساد مالی فراهم می آورد.
4. فراگیری مالی: دسترسی آسان تر به خدمات پرداخت دیجیتال برای تمام اقشار جامعه، به ویژه در مناطق کمتر برخوردار، به کاهش شکاف مالی کمک می کند.
5. حفظ حاکمیت پولی: در مواجهه با گسترش رمزارزهای خصوصی، توسعه CBDC به بانک مرکزی کمک می کند تا کنترل خود را بر عرضه پول و ثبات اقتصادی حفظ کند و از ثبات ریال دیجیتال اطمینان حاصل شود.

ویژگی های رمزریال

رمزریال بر پایه فناوری دفترکل توزیع شده (DLT) توسعه یافته است، اما برخلاف رمزارزهای خصوصی، کاملاً متمرکز و تحت کنترل کامل بانک مرکزی خواهد بود. پشتوانه ارزش آن نیز ریال ایران است، به این معنی که هر واحد رمزریال معادل یک واحد ریال فیزیکی خواهد بود. این ویژگی ها، ثبات و اعتبار رمزریال را تضمین می کنند و آن را از نوسانات شدید بازار رمزارزهای خصوصی جدا می سازد.

تأثیرات بالقوه رمزریال بر اقتصاد، سیستم بانکی و عادات پرداختی مردم می تواند بسیار گسترده باشد. با گسترش استفاده از رمزریال، انتظار می رود که سرعت مبادلات افزایش یابد، هزینه های تراکنش کاهش یابد و سیستم بانکی با تحولات جدیدی روبرو شود که نیازمند تطبیق و نوآوری خواهد بود. مردم نیز به تدریج به استفاده از این شکل جدید پول دیجیتال عادت خواهند کرد و شاهد سهولت بیشتری در تراکنش های روزمره خود خواهند بود.

مزایا و خطرات CBDC (با نگاه ویژه به ایران)

عرضه CBDC، از جمله رمزریال، هم می تواند مزایای قابل توجهی به همراه داشته باشد و هم خطرات بالقوه ای را ایجاد کند. بررسی این دو جنبه برای درک جامع موضوع و اتخاذ تصمیمات آگاهانه ضروری است.

مزایای رمزریال و CBDC

• سرعت و کارایی بالاتر: تسویه تراکنش ها می تواند تقریباً آنی باشد، که به افزایش کارایی در پرداخت های خرد و کلان کمک می کند و تجربه کاربری را بهبود می بخشد.
• کاهش هزینه ها: حذف واسطه ها و کاهش نیاز به پول فیزیکی، می تواند هزینه های عملیاتی را برای سیستم بانکی و حتی کاربران کاهش دهد.
• شفافیت و مبارزه با فساد: امکان رهگیری تراکنش ها، ابزاری قدرتمند برای مبارزه با پولشویی، فرار مالیاتی و فساد مالی فراهم می آورد و به سلامت اقتصادی کشور کمک می کند.
• فراگیری مالی: دسترسی آسان تر به پول دیجیتال حتی برای افرادی که به خدمات بانکی دسترسی ندارند، می تواند شکاف مالی را کاهش دهد و عدالت مالی را گسترش دهد.
• حفظ حاکمیت پولی: بانک مرکزی می تواند کنترل کامل بر عرضه و سیاست های پولی داشته باشد، که در برابر نوسانات بازارهای رمزارز و استیبل کوین های خصوصی، اهمیت زیادی دارد و به ثبات اقتصادی کمک می کند.

خطرات و چالش های بالقوه رمزریال و CBDC

• تأثیر بر نقدینگی بانک های تجاری: اگر بخش زیادی از سپرده های بانکی به CBDC منتقل شود، ممکن است نقدینگی بانک های تجاری کاهش یابد و توانایی آن ها برای اعطای وام و تامین مالی اقتصاد دچار چالش شود.
• مسائل حریم خصوصی: با توجه به امکان رهگیری تراکنش ها توسط بانک مرکزی، نگرانی هایی در مورد حفظ حریم خصوصی کاربران و احتمال نظارت بیش از حد دولت مطرح می شود که نیازمند تدابیر و قوانین شفاف است.
• ریسک های امنیتی و سایبری: سیستم های CBDC، به عنوان زیرساخت حیاتی ملی، هدف جذاب برای حملات سایبری خواهند بود که نیازمند تدابیر امنیتی فوق العاده قوی و به روزرسانی مداوم است.
• پتانسیل کنترل بیشتر دولت: امکان برنامه ریزی پذیری پول (Programable Money) در CBDC می تواند به دولت ها اجازه دهد تا بر نحوه هزینه کردن پول توسط شهروندان کنترل بیشتری داشته باشند، که این موضوع می تواند آزادی های اقتصادی را محدود کند.
• محدودیت های جغرافیایی: همانند پول ملی، رمزریال نیز عمدتاً در داخل مرزهای ایران قابل استفاده خواهد بود و تبادلات بین المللی آن ممکن است با چالش هایی روبرو شود.

وضعیت جهانی CBDC و جایگاه ایران در این نقشه

پروژه های CBDC در سراسر جهان با سرعت های متفاوتی در حال پیشرفت هستند. برخی کشورها در مرحله تحقیق و توسعه قرار دارند، برخی در فاز آزمایشی هستند و عده ای نیز CBDC خود را به طور کامل راه اندازی کرده اند. این تنوع رویکرد، نشان دهنده پیچیدگی و عدم قطعیت هایی است که در این حوزه وجود دارد.

کشورهای پیشرو: باهاما با «سند دلار» و نیجریه با «ای نایرا» از اولین کشورهایی بودند که CBDC خود را عرضه کردند. اتحادیه کارائیب شرقی نیز با «دی کش» در میان کشورهای پیشرو قرار دارد. این کشورها در مسیر فراگیری مالی و بهبود سیستم پرداخت خود پیشگام بوده اند.

کشورهای در حال آزمایش: کشورهایی مانند چین با «یوان دیجیتال»، سوئد با «کرون الکترونیک»، جامائیکا با «جم دکس» و اوکراین با «ای-هریونیا» در مراحل مختلف آزمایشی CBDC خود قرار دارند و در حال بررسی چگونگی عملکرد آن در مقیاس های مختلف هستند تا بهترین مدل را برای اقتصاد خود انتخاب کنند.

کشورهای در حال توسعه: هند با «روپیه دیجیتال»، منطقه یورو با «یورو دیجیتال» و ایالات متحده آمریکا با «دلار دیجیتال» در مراحل ابتدایی توسعه CBDC خود قرار دارند و در حال بررسی طرح ها و برنامه ریزی های لازم هستند. این کشورها با احتیاط بیشتری به دنبال ورود به این عرصه هستند.

ایران نیز با «رمزریال» در دسته کشورهای در حال توسعه و آزمایش محدود قرار می گیرد. با آغاز فاز آزمایشی رمزریال در کیش، ایران گامی مهم در مسیر پیوستن به جمع کشورهای فعال در حوزه CBDC برداشته است. این موضوع نشان می دهد که بانک مرکزی ایران در کنار مدیریت چالش های رمزارزهای خصوصی، به دنبال بهره برداری از فرصت های ناشی از پول دیجیتال ملی نیز هست و جایگاه خود را در نقشه جهانی ارزهای دیجیتال ملی پیدا می کند.

جمع بندی و چشم انداز آینده

رابطه بانک مرکزی و ارز دیجیتال، داستانی از تطبیق و تحول در عصر دیجیتال است. همان طور که در این مقاله بررسی شد، این رابطه دو جنبه اصلی دارد: از یک سو، تلاش برای قانون گذاری و نظارت بر رمزارزهای خصوصی مانند بیت کوین و اتریوم برای مهار ریسک ها و ایجاد شفافیت در بازار است؛ و از سوی دیگر، ابتکار در توسعه و عرضه ارز دیجیتال ملی مانند «رمزریال» برای ارتقای کارایی سیستم پرداخت و حفظ حاکمیت پولی. هیچ یک از این دو جنبه بدون دیگری کامل نیستند و بانک مرکزی در هر دو حوزه با چالش ها و فرصت های منحصر به فردی روبرو است.

برای فعالان، سرمایه گذاران و حتی عموم مردم در ایران، درک دقیق این سیاست ها و تحولات حیاتی است. بازار رمزارزهای خصوصی همچنان بازاری پر ریسک و نیازمند احتیاط است، در حالی که رمزریال به عنوان پول دیجیتال امن و تحت کنترل بانک مرکزی، در حال ورود به فازهای اجرایی است. چشم انداز آینده نشان دهنده تداوم تغییرات در این حوزه است و اهمیت دارد که افراد با آگاهی کامل و به روز، تصمیمات مالی خود را اتخاذ کنند. نقش بانک مرکزی در این اکوسیستم پیچیده، بیش از پیش به عنوان سکان دار ثبات مالی و پیشران نوآوری های پولی برجسته می شود و می تواند مسیر اقتصاد دیجیتال کشور را به سوی آینده ای روشن تر هدایت کند.