ایران سرزمینی کهن با تمدنی غنی همواره در طول تاریخ مهد فرهنگ و هنر بوده است. از گوشه و کنار این خاک آثار باستانی ارزشمندی سر برآورده اند که هر یک داستانی از شکوه و عظمت گذشته را روایت می کنند. این آثار نه تنها یادگاری از تمدن های پیشین هستند بلکه پلی ارتباطی میان ما و نیاکانمان ایجاد می کنند به ما یادآوری می کنند که از کجا آمده ایم و چه هویتی داریم. از دشت های پهناور تا کوه های سر به فلک کشیده از شهرهای کویری تا سواحل نیلگون خلیج فارس ردپای تاریخ در جای جای این سرزمین به چشم می خورد. تماشای این آثار باستانی سفری است در دل تاریخ سفری که ما را با فرهنگ هنر و معماری تمدن های گوناگون آشنا می کند. اما در میان این گنجینه بی بدیل شناخت دقیق و دسته بندی آثار گاه دشوار می شود. این مقاله به بررسی آثار باستانی ایران تاریخ ایران باستان و معرفی برجسته ترین بناهای تاریخی این سرزمین می پردازد. هدف ما ارائه تصویری جامع و در عین حال تخصصی از این میراث گرانبها است تا علاقه مندان بتوانند با دیدی بازتر و آگاهی بیشتر به تماشای این شکوه و عظمت بنشینند.

آثار باستانی ایران

تاریخ ایران باستان

شاهنشاهی هخامنشی

شاهنشاهی هخامنشی نخستین امپراتوری بزرگ تاریخ ایران از حدود 550 تا 330 پیش از میلاد بر بخش وسیعی از جهان آن روزگار فرمان راند. این دوره عصر طلایی فرهنگ هنر و معماری ایرانی محسوب می شود. هخامنشیان با ایجاد یک نظام اداری کارآمد صلح و ثبات را در قلمرو خود برقرار کردند و زمینه را برای شکوفایی اقتصادی و فرهنگی فراهم آوردند. از جمله مهم ترین دستاوردهای این دوره می توان به ساخت جاده شاهی ایجاد سیستم پستی رواج سکه های طلا و نقره و تدوین قوانین مدنی اشاره کرد. آثار باستانی به جا مانده از این دوره گواه روشنی بر شکوه و عظمت شاهنشاهی هخامنشی است. تخت جمشید پاسارگاد و نقش رستم تنها نمونه هایی از این میراث گرانبها هستند که هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می کنند. معماری هخامنشی با تلفیقی از هنر ملل مختلف سبکی منحصر به فرد را به وجود آورد که تا به امروز الهام بخش هنرمندان و معماران بوده است.

شاهنشاهی ساسانی

شاهنشاهی ساسانی آخرین امپراتوری ایرانی پیش از ورود اسلام از حدود 224 تا 651 میلادی بر ایران و بخش هایی از آسیای میانه و بین النهرین حکومت کرد. این دوره عصر احیای فرهنگ و تمدن ایرانی محسوب می شود. ساسانیان با تکیه بر هویت ملی تلاش کردند تا شکوه و عظمت ایران باستان را دوباره زنده کنند. از جمله مهم ترین دستاوردهای این دوره می توان به توسعه کشاورزی رونق تجارت گسترش شهرسازی و ترویج هنر و ادبیات اشاره کرد. معماری ساسانی با استفاده از مصالحی همچون سنگ و آجر بناهای مستحکم و باشکوهی را به وجود آورد که تا به امروز پابرجا مانده اند. طاق کسری بیشاپور و قلعه دختر تنها نمونه هایی از این میراث گرانبها هستند که هر ساله مورد بازدید گردشگران قرار می گیرند. هنر ساسانی با تلفیقی از هنر ایرانی و هنر یونانی-رومی سبکی منحصر به فرد را به وجود آورد که تا به امروز مورد توجه هنرمندان و محققان قرار دارد.

معروف ترین بناهای تاریخی ایران

تخت جمشید

تخت جمشید که در پارسه نیز شناخته می شود نام پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی هخامنشیان بوده است. ساخت این شهر در سال 518 قبل از میلاد به دستور داریوش بزرگ آغاز شد و تکمیل آن بیش از یک قرن به طول انجامید. تخت جمشید نه تنها یک شهر بلکه نمادی از قدرت شکوه و عظمت امپراتوری هخامنشی بود. این شهر در دامنه کوه رحمت بنا شده و از سه بخش اصلی تشکیل شده است: کاخ های سلطنتی خزانه و بارو. کاخ های تخت جمشید با ستون های بلند نقش برجسته های ظریف و دروازه های باشکوه گواه روشنی بر هنر و معماری بی نظیر هخامنشیان هستند. متأسفانه تخت جمشید در سال 330 قبل از میلاد توسط اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و بخش هایی از آن ویران شد. با این حال بقایای این شهر همچنان شکوه و عظمت گذشته را به نمایش می گذارند و هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می کنند.

میدان نقش جهان اصفهان

میدان نقش جهان که در قلب شهر اصفهان قرار دارد یکی از بزرگ ترین و زیباترین میدان های تاریخی جهان است. این میدان در دوره صفوی به دستور شاه عباس اول ساخته شد و به عنوان مرکز سیاسی اقتصادی و فرهنگی شهر اصفهان شناخته می شد. میدان نقش جهان از چهار طرف با بناهای تاریخی مهمی احاطه شده است: مسجد امام مسجد شیخ لطف الله کاخ عالی قاپو و سردر قیصریه. این بناها با معماری باشکوه کاشی کاری های زیبا و تزئینات چشم نواز جلوه ای بی نظیر به میدان بخشیده اند. میدان نقش جهان در طول تاریخ شاهد رویدادهای مهمی بوده است: برگزاری جشن ها و مراسم های ملی اجرای بازی های چوگان و رژه سربازان. امروزه این میدان همچنان قلب تپنده شهر اصفهان است و محلی برای تجمع مردم خرید و فروش صنایع دستی و لذت بردن از زیبایی های تاریخی و فرهنگی شهر است.

ارگ بم

ارگ بم که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان واقع شده است بزرگ ترین سازه خشتی جهان محسوب می شود. قدمت این ارگ به بیش از 2000 سال پیش می رسد و در طول تاریخ به عنوان یک شهر مسکونی قلعه نظامی و مرکز تجاری مورد استفاده قرار می گرفته است. ارگ بم از بخش های مختلفی تشکیل شده است: خانه ها بازار مسجد حسینیه حمام و سربازخانه. این بخش ها با کوچه ها و معابر باریک به یکدیگر متصل شده اند و یک بافت شهری منسجم را تشکیل می دهند. متأسفانه ارگ بم در سال 1382 در اثر زلزله ای شدید به شدت آسیب دید و بخش هایی از آن ویران شد. با این حال تلاش ها برای بازسازی این اثر تاریخی ادامه دارد و امید است که در آینده ای نزدیک ارگ بم دوباره به شکوه و عظمت گذشته خود بازگردد.

پاسارگاد

پاسارگاد نخستین پایتخت شاهنشاهی هخامنشیان در استان فارس واقع شده است. این شهر در سال 546 قبل از میلاد به دستور کوروش بزرگ ساخته شد و به عنوان نمادی از صلح عدالت و آزادی شناخته می شد. پاسارگاد شامل بناهای مختلفی است: آرامگاه کوروش کاخ بارعام کاخ اختصاصی باغ پادشاهی و برج سنگی. آرامگاه کوروش ساده ترین و در عین حال باشکوه ترین بنای پاسارگاد است. این آرامگاه از سنگ های سفید ساخته شده و دارای یک اتاق کوچک است که جسد کوروش در آن قرار داشته است. باغ پادشاهی پاسارگاد یکی از قدیمی ترین باغ های ایرانی است که با طراحی منظم و استفاده از آب جلوه ای بی نظیر به شهر بخشیده است. پاسارگاد در سال 2004 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان یکی از مهم ترین آثار باستانی ایران شناخته می شود.

کاخ گلستان

کاخ گلستان مجموعه ای از بناهای تاریخی در قلب شهر تهران است. این کاخ در دوره قاجار به عنوان مقر حکومت و محل زندگی پادشاهان مورد استفاده قرار می گرفت. کاخ گلستان شامل بناهای مختلفی است: تالار آینه تالار سلام تالار برلیان شمس العماره و عمارت بادگیر. این بناها با معماری زیبا تزئینات چشم نواز و اشیاء قیمتی جلوه ای بی نظیر به کاخ بخشیده اند. تالار آینه یکی از مشهورترین بخش های کاخ گلستان است که با آینه کاری های ظریف و طراحی هنرمندانه فضایی رویایی را به وجود آورده است. شمس العماره بلندترین بنای کاخ گلستان است که با معماری اروپایی و تزئینات ایرانی ترکیبی منحصر به فرد را به نمایش می گذارد. کاخ گلستان در سال 2013 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان یکی از مهم ترین آثار تاریخی تهران شناخته می شود.

چغازنبیل

چغازنبیل یک زیگورات باستانی در استان خوزستان است. این بنا در حدود 1250 سال قبل از میلاد به دستور اونتاش گال پادشاه ایلام ساخته شد و به عنوان پرستشگاه اینشوشیناک الهه نگهبان شهر شوش مورد استفاده قرار می گرفت. چغازنبیل از خشت خام ساخته شده و دارای پنج طبقه است. این طبقات با پله هایی به یکدیگر متصل شده اند و در بالای زیگورات یک معبد قرار داشته است. چغازنبیل در طول تاریخ چندین بار مورد حمله و غارت قرار گرفت و بخش هایی از آن ویران شد. با این حال بقایای این بنا همچنان شکوه و عظمت گذشته را به نمایش می گذارند و هر ساله مورد بازدید گردشگران قرار می گیرند. چغازنبیل در سال 1979 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان یکی از مهم ترین آثار باستانی ایران شناخته می شود.

بیستون

بیستون مجموعه ای از آثار باستانی در استان کرمانشاه است. این مجموعه شامل کتیبه بیستون نقش برجسته های ساسانی مجسمه هرکول و کاروانسرای شاه عباسی است. کتیبه بیستون مهم ترین اثر این مجموعه است که به دستور داریوش بزرگ حکاکی شده است. این کتیبه به سه زبان فارسی باستان ایلامی و اکدی نوشته شده و شرح وقایع دوران حکومت داریوش را بیان می کند. نقش برجسته های ساسانی صحنه هایی از تاج گذاری پادشاهان ساسانی را به تصویر می کشند. مجسمه هرکول یک مجسمه سنگی از این قهرمان اسطوره ای است که در دوره سلوکیان ساخته شده است. کاروانسرای شاه عباسی یک بنای تاریخی است که در دوره صفوی برای استراحت و اقامت مسافران ساخته شده است. بیستون در سال 2006 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان یکی از مهم ترین آثار باستانی ایران شناخته می شود.

شهر سوخته

شهر سوخته یک محوطه باستانی در استان سیستان و بلوچستان است. این شهر در حدود 3200 تا 1800 قبل از میلاد مسکونی بوده و به عنوان یکی از مراکز مهم تمدن در شرق ایران شناخته می شده است. شهر سوخته شامل بخش های مختلفی است: خانه ها کارگاه ها گورستان و سیستم فاضلاب. در این شهر آثار متعددی از زندگی روزمره مردم کشف شده است: سفال ها ابزارها زیورآلات و اسکلت ها. یکی از مهم ترین کشفیات شهر سوخته یک چشم مصنوعی است که بر روی صورت یک زن قرار داشته است. این چشم مصنوعی قدیمی ترین چشم مصنوعی جهان محسوب می شود. شهر سوخته در سال 2014 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان یکی از مهم ترین آثار باستانی ایران شناخته می شود.

گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه بنایی تاریخی در شهر سلطانیه در استان زنجان است. این گنبد در دوره ایلخانی به دستور اولجایتو ساخته شد و به عنوان آرامگاه وی مورد استفاده قرار می گرفت. گنبد سلطانیه بزرگ ترین گنبد آجری جهان و سومین گنبد مرتفع جهان است. این گنبد از آجر ساخته شده و دارای هشت ایوان و هشت مناره است. در داخل گنبد تزئینات زیبا و چشم نوازی به چشم می خورد: گچ بری ها نقاشی ها و کاشی کاری ها. گنبد سلطانیه در سال 2005 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان یکی از مهم ترین آثار باستانی ایران شناخته می شود.

سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر مجموعه ای از بناهای تاریخی در شهر شوشتر در استان خوزستان هستند. این سازه ها در دوره ساسانیان برای بهره برداری از آب رودخانه کارون ساخته شدند و به عنوان یک سیستم آبیاری و آسیاب مورد استفاده قرار می گرفتند. سازه های آبی شوشتر شامل بند میزان کانال گرگر آسیاب های آبی پل بند شادروان و نهر داریون است. این سازه ها با طراحی هوشمندانه و استفاده از تکنیک های مهندسی پیشرفته یکی از شاهکارهای مهندسی آب در جهان محسوب می شوند. سازه های آبی شوشتر در سال 2009 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان یکی از مهم ترین آثار باستانی ایران شناخته می شود.

مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان یکی از قدیمی ترین و مهم ترین مساجد ایران است. این مسجد در طول تاریخ چندین بار مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته و بخش هایی از آن به دوره های مختلف تعلق دارد. مسجد جامع اصفهان شامل بخش های مختلفی است: صحن ایوان ها شبستان ها گنبد نظام الملک و گنبد تاج الملک. این بخش ها با معماری زیبا تزئینات چشم نواز و کتیبه های تاریخی جلوه ای بی نظیر به مسجد بخشیده اند. گنبد نظام الملک یکی از قدیمی ترین و زیباترین گنبدهای مسجد جامع است که در دوره سلجوقی ساخته شده است. مسجد جامع اصفهان در سال 2012 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان یکی از مهم ترین آثار باستانی ایران شناخته می شود.

سی و سه پل اصفهان

سی و سه پل که با نام پل الله وردی خان نیز شناخته می شود یکی از زیباترین و مشهورترین پل های ایران است. این پل در دوره صفوی به دستور شاه عباس اول ساخته شد و بر روی رودخانه زاینده رود قرار دارد. سی و سه پل دارای 33 دهانه است و به همین دلیل به این نام خوانده می شود. این پل با معماری زیبا قوس های ظریف و تزئینات چشم نواز جلوه ای بی نظیر به شهر اصفهان بخشیده است. سی و سه پل در طول تاریخ شاهد رویدادهای مهمی بوده است: برگزاری جشن ها و مراسم های ملی عبور کاروان ها و رژه سربازان. امروزه این پل همچنان یکی از محبوب ترین مکان های گردشگری اصفهان است و محلی برای تجمع مردم قدم زدن و لذت بردن از زیبایی های شهر است.

آرامگاه کوروش

آرامگاه کوروش بنایی تاریخی در شهر پاسارگاد است. این آرامگاه محل دفن کوروش بزرگ بنیان گذار شاهنشاهی هخامنشی است. آرامگاه کوروش ساده ترین و در عین حال باشکوه ترین بنای پاسارگاد است. این آرامگاه از سنگ های سفید ساخته شده و دارای یک اتاق کوچک است که جسد کوروش در آن قرار داشته است. آرامگاه کوروش نمادی از صلح عدالت و آزادی است و هر ساله مورد بازدید گردشگران بسیاری قرار می گیرد. این آرامگاه در سال 2004 به همراه مجموعه پاسارگاد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

آثار ثبت شده ایران در یونسکو

ایران با داشتن تاریخی غنی و تمدنی کهن آثار باستانی و فرهنگی متعددی را در خود جای داده است که بسیاری از آن ها در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند. این آثار گواه روشنی بر شکوه و عظمت گذشته این سرزمین هستند و به عنوان بخشی از میراث بشری نیازمند حفاظت و نگهداری هستند. ثبت این آثار در یونسکو علاوه بر معرفی آن ها به جهانیان زمینه را برای جذب گردشگران و توسعه صنعت گردشگری فراهم می کند. از جمله مهم ترین آثار ثبت شده ایران در یونسکو می توان به تخت جمشید پاسارگاد میدان نقش جهان گنبد سلطانیه سازه های آبی شوشتر بیستون مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی باغ های ایرانی مسجد جامع اصفهان برج گنبد قابوس کاخ گلستان شهر سوخته روستای تاریخی میمند شهر باستانی شوش قنات های ایرانی کویر لوت و شهر تاریخی یزد اشاره کرد.

۱۰ شهر ایران با بیشترین آثار تاریخی

ایران سرزمینی باستانی با تمدن های گوناگون دارای شهرهای متعددی است که هر کدام گنجینه ای از آثار تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده اند. اما در این میان برخی از شهرها به دلیل قدمت بیشتر موقعیت جغرافیایی خاص و نقش مهم در طول تاریخ از نظر تعداد آثار تاریخی از سایر شهرها پیشی گرفته اند. قزوین با داشتن بیشترین آثار تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی در صدر این فهرست قرار دارد. پس از آن شهرهای اصفهان شیراز یزد مشهد کرمان تبریز همدان شوش و کاشان قرار دارند. این شهرها با داشتن مساجد تاریخی کاخ ها پل ها بازارها حمام ها و خانه های قدیمی هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می کنند و به عنوان مقاصد مهم گردشگری در ایران شناخته می شوند.

قدیمی ترین مکان های تاریخی ایران

ایران به عنوان یکی از قدیمی ترین تمدن های جهان دارای مکان های تاریخی متعددی است که قدمت برخی از آن ها به هزاران سال پیش می رسد. این مکان ها گواه روشنی بر حضور انسان در این سرزمین از دوران باستان هستند و اطلاعات ارزشمندی را در مورد زندگی فرهنگ و تمدن مردم آن دوران در اختیار ما قرار می دهند. تپه سیلک کاشان با قدمتی بیش از 7500 سال یکی از قدیمی ترین مکان های تاریخی ایران است. پس از آن شهر سوخته زیگورات چغازنبیل مجموعه پاسارگاد و تخت جمشید قرار دارند. این مکان ها علاوه بر ارزش تاریخی از نظر معماری هنر و مهندسی نیز دارای اهمیت فراوانی هستند و به عنوان بخشی از میراث بشری نیازمند حفاظت و نگهداری هستند.

بهترین جاهای دیدنی تاریخی ایران کدامند؟

تخت جمشید میدان نقش جهان پاسارگاد گنبد سلطانیه و سازه های آبی شوشتر از بهترین و مشهورترین مکان های تاریخی ایران هستند که هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می کنند.

سه نقطه مهم تاریخی ایران کدامند؟

شوش شهر سوخته و پاسارگاد سه نقطه مهم تاریخی ایران هستند که هر کدام گنجینه ای از آثار باستانی و فرهنگی را در خود جای داده اند.

جاهای تاریخی ایران که از سنگ ساخته شده اند کدامند؟

تخت جمشید آرامگاه داریوش بزرگ در نقش رستم مقبره نادر شاه کبیر معبد آناهیتا و کعبه زرتشت از جمله جاهای تاریخی ایران هستند که از سنگ ساخته شده اند.

معماری جاهای تاریخی ایران چگونه است؟

معماری بناهای تاریخی ایران بسیار متنوع است و بسته به دوره تاریخی منطقه جغرافیایی و فرهنگ مردم سبک های مختلفی در آن به کار رفته است.

جاهای تاریخی ایران قبل از اسلام کدامند؟

زیگورات چغازنبیل مجموعه پاسارگاد تخت جمشید بیشاپور بیستون شهر سوخته ارگ بم و سازه های آبی شوشتر از جمله جاهای تاریخی ایران قبل از اسلام هستند.