شرایط گرفتن وکیل تسخیری

وکیل تسخیری برای افرادی که توانایی مالی لازم برای گرفتن وکیل را ندارند یا در جرایم خاصی که قانون حضور وکیل را الزامی می داند، تعیین می شود. این حق دفاع که در قانون اساسی نیز به آن تصریح شده، شامل متهم و در برخی موارد، شاکی پرونده های کیفری می گردد و هزینه های آن توسط قوه قضاییه پرداخت خواهد شد. این مکانیسم قانونی تضمین می کند که هیچ کس به دلیل محدودیت های مالی از داشتن حق دفاع در دادگاه محروم نماند و عدالت برای همه قابل دسترس باشد.

در پیچ وخم های سیستم قضایی، دفاع از حقوق فردی اغلب نیازمند دانش تخصصی و پیچیدگی های قانونی است. بسیاری از افراد ممکن است خود را در موقعیتی بیابند که نیاز مبرمی به حمایت حقوقی دارند، اما محدودیت های مالی سد راه آن ها می شود. در چنین شرایطی، مفهوم وکیل تسخیری به عنوان یک راهکار حیاتی و یک نقطه امید در نظام حقوقی ایران مطرح می شود. این وکیل، که توسط دادگاه برای افرادی با تمکن مالی پایین یا در پرونده های خاص و مهم تعیین می گردد، تضمین کننده حق دفاع و دسترسی به عدالت برای همه شهروندان است.

تصور کنید که فردی، خواسته یا ناخواسته، وارد یک پرونده کیفری شده است. نگرانی ها از آینده، ابهامات قانونی و استرس ناشی از روند دادرسی، می تواند او را در شرایط دشواری قرار دهد. در این میان، نداشتن توانایی مالی برای انتخاب یک وکیل متخصص و باتجربه، بار سنگین تری بر دوش او خواهد گذاشت. اما قانون گذار، با درک این واقعیت ها، راهی را پیش بینی کرده است تا هیچ کس از حق اساسی خود برای داشتن وکیل و دفاعی شایسته، محروم نماند. این مقاله، راهنمایی جامع و گام به گام برای آشنایی با شرایط گرفتن وکیل تسخیری، مراحل آن و تمامی نکات مرتبط با این حق قانونی ارزشمند است.

وکیل تسخیری کیست؟ تعریفی جامع و حقوقی

برای بسیاری از افراد، واژه های حقوقی ممکن است کمی غریب و پیچیده به نظر برسند. در حوزه وکالت، دو اصطلاح «وکیل تسخیری» و «وکیل معاضدتی» گاهی اوقات به جای یکدیگر به کار می روند، در حالی که تفاوت های کلیدی و مهمی میان آن ها وجود دارد. آشنایی با این تفاوت ها برای کسانی که به دنبال حمایت حقوقی هستند، ضروری است. وکیل تسخیری، در واقع وکیلی است که به صورت رایگان از سوی دادگاه یا بازپرس، برای دفاع از حقوق متهم یا در برخی موارد بزه دیده، در پرونده های کیفری تعیین می گردد. این تعیین، معمولاً در دو حالت اتفاق می افتد: زمانی که فرد توانایی مالی برای گرفتن وکیل را ندارد (اعسار) یا در جرائم خاصی که قانون حضور وکیل را برای دفاع الزامی می داند.

اصل ۳۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به وضوح بیان می کند که در تمامی دادگاه ها، طرفین دعوا حق انتخاب وکیل دارند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند، باید برای آن ها امکانات تعیین وکیل فراهم شود. وکیل تسخیری تجلی عملی این اصل قانونی است. او نه تنها یک مشاور حقوقی، بلکه یک مدافع قدرتمند در کنار موکل خود است که با دانش و تجربه خود، به او کمک می کند تا در مسیر پیچیده دادگاه ها، حقوقش تضییع نشود. فعالیت وکیل تسخیری محدود به امور کیفری است و در این پرونده ها، تمام تلاش خود را برای دفاع از موکل، درست مانند یک وکیل تعیینی، به کار می گیرد.

تفاوت اساسی وکیل تسخیری و وکیل معاضدتی

همانطور که اشاره شد، تفاوت وکیل تسخیری و معاضدتی برای بسیاری از افراد مبهم است. در حالی که هر دو نوع وکالت با هدف حمایت از افراد بی بضاعت یا در شرایط خاص تعیین می شوند، اما در چند جنبه کلیدی از یکدیگر متمایزند. درک این تفاوت ها به شما کمک می کند تا در صورت نیاز، به مرجع صحیح مراجعه کرده و درخواست مناسبی ارائه دهید.

ویژگی	وکیل تسخیری	وکیل معاضدتی
نوع پرونده	فقط در پرونده های کیفری	فقط در پرونده های حقوقی
مرجع تعیین کننده	دادگاه یا بازپرس (مرجع قضایی رسیدگی کننده)	کانون وکلا یا مرکز وکلای قوه قضاییه
نحوه درخواست	متهم/شاکی به دادگاه/بازپرس درخواست می دهد	فرد به کانون وکلا یا مرکز وکلا مراجعه می کند
حق الوکاله	توسط قوه قضاییه پرداخت می شود	توسط کانون وکلا/مرکز وکلا پرداخت می شود یا توافقی است
الزام قانونی	در برخی جرائم الزامی است، حتی بدون درخواست متهم	الزامی نیست، فقط در صورت درخواست و احراز شرایط

چگونه واجد شرایط گرفتن وکیل تسخیری شویم؟

برای اینکه کسی بتواند از خدمات وکیل تسخیری بهره مند شود، لازم است که شرایط خاصی را دارا باشد. این شرایط، برای تضمین این است که این کمک حقوقی به دست کسانی برسد که واقعاً به آن نیاز دارند و عدالت در مورد آن ها اجرا شود. قانون گذار دو مسیر اصلی را برای تعیین وکیل تسخیری پیش بینی کرده است: یکی بر اساس عدم توانایی مالی فرد و دیگری بر اساس اهمیت و نوع جرم ارتکابی.

عدم تمکن مالی (اعسار از پرداخت حق الوکاله)

اولین و شاید رایج ترین شرایط گرفتن وکیل تسخیری، نداشتن تمکن مالی برای پرداخت حق الوکاله است. تصور کنید فردی درگیر یک پرونده کیفری شده است و به دلیل مشکلات اقتصادی، توانایی پرداخت هزینه وکیل را ندارد. در چنین موقعیتی، این نگرانی پیش می آید که آیا حق دفاع او به دلیل فقر مالی نادیده گرفته خواهد شد؟ پاسخ این است که قانون، راهکاری را تحت عنوان اعسار پیش بینی کرده است.

مفهوم اعسار در پرونده های کیفری: اعسار به معنای ناتوانی فرد از پرداخت هزینه های دادرسی، از جمله حق الوکاله وکیل، است. این ناتوانی باید برای دادگاه احراز شود تا فرد بتواند از وکیل تسخیری بهره مند گردد. لازم به ذکر است که مفهوم اعسار در امور کیفری کمی متفاوت از اعسار در امور حقوقی است؛ در پرونده های کیفری، صرف احراز ناتوانی مالی فرد کفایت می کند و نیازی به طی کردن مراحل طولانی اعسار حقوقی نیست.

نحوه اثبات اعسار به دادگاه: برای اثبات اعسار خود، فرد متقاضی وکیل تسخیری باید درخواست خود را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی او، ممکن است از طریق استعلامات، یا شهادت دو نفر شاهد مطلع و قابل اعتماد که از وضعیت مالی متقاضی آگاهی کامل دارند، اعسار او را احراز کند. این شهود باید در دادگاه حاضر شده و گواهی دهند که فرد واقعاً توانایی مالی برای پرداخت حق الوکاله را ندارد.

مراحل درخواست وکیل تسخیری با استناد به اعسار: فرد باید تا پایان اولین جلسه رسیدگی دادگاه، درخواست کتبی خود را مبنی بر تعیین وکیل تسخیری، به دلیل عدم تمکن مالی، تقدیم دادگاه کند. دادگاه پس از بررسی و احراز اعسار، از بین وکلای دادگستری حوزه قضایی خود یا نزدیکترین حوزه قضایی، یک وکیل را برای او تعیین می کند.

ضرورت قانونی تعیین وکیل در جرایم خاص (بدون نیاز به اعسار)

دومین دسته از شرایط گرفتن وکیل تسخیری، مربوط به اهمیت و نوع جرم ارتکابی است. در برخی از جرایم که مجازات های سنگین و جبران ناپذیری دارند، قانون گذار حضور وکیل را برای متهم الزامی می داند، حتی اگر متهم تمکن مالی داشته باشد یا درخواست وکیل نکرده باشد. این الزام، برای حفظ عدالت و اطمینان از یک دفاع عادلانه در پرونده های بسیار مهم است.

استناد به ماده ۳۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری: این ماده قانونی، صراحتاً برخی جرائم را مشخص کرده است که در آن ها، جلسه رسیدگی بدون حضور وکیل متهم تشکیل نمی شود. این جرائم عبارتند از:

• جرائم موجب سلب حیات (مانند اعدام)
• جرائم موجب حبس ابد
• جرائم موجب قطع عضو
• جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن
• جرائم موجب مجازات تعزیری درجه ۳ و بالاتر

تشریح اهمیت این جرائم که دادگاه را ملزم به تعیین وکیل می کند: در چنین پرونده هایی، به دلیل شدت مجازات و اهمیت موضوع، قانون گذار خود را مکلف به تضمین حضور وکیل برای متهم می داند. هدف از این الزام، جلوگیری از تضییع حقوق متهم و اطمینان از رعایت تمامی جوانب قانونی در دادرسی است. اگر متهم در این جرائم، خود وکیل معرفی نکند یا وکیل او بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشود، دادگاه مکلف است برای او وکیل تسخیری تعیین کند.

اشاره به جرائم منافی عفت: در برخی جرائم منافی عفت که مستقیماً در صلاحیت دادگاه کیفری یک قرار می گیرند نیز، دادگاه ملزم به تعیین وکیل تسخیری است، مگر آنکه متهم خود وکیلی معرفی کرده باشد.

مراحل تعیین وکیل تسخیری در روند رسیدگی قضایی

فرایند تعیین وکیل تسخیری، از مراحل ابتدایی یک پرونده کیفری آغاز شده و تا مراحل بالاتر نیز می تواند ادامه یابد. شناخت این مراحل برای متهمان و شاکیانی که به دنبال استفاده از این حق قانونی هستند، حیاتی است. این بخش به تفصیل مراحل تعیین وکیل تسخیری را در بخش های مختلف سیستم قضایی توضیح می دهد.

در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا

اولین گام در بسیاری از پرونده های کیفری، مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا است. در این مرحله، بازپرس به بررسی اولیه جرم، جمع آوری مدارک و دلایل می پردازد و متهم برای اولین بار با فرآیند قضایی مواجه می شود. در این میان، حضور وکیل می تواند نقشی تعیین کننده در حفظ حقوق متهم ایفا کند.

استناد به ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری (تبصره ۲): این ماده قانونی تصریح می کند که متهم می تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل دادگستری را همراه خود داشته باشد. تبصره ۲ همین ماده، پا را فراتر نهاده و بیان می دارد: «در جرائمی که مجازات آن سلب حیات یا حبس ابد است، چنانچه متهم اقدام به معرفی وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی ننماید، بازپرس برای وی وکیل تسخیری انتخاب می کند.»

چه جرائمی شامل این مرحله می شوند و نقش بازپرس: همانطور که از متن قانون پیداست، این الزام در جرائم بسیار سنگین، یعنی جرائم منجر به سلب حیات (مانند قتل عمد و جرائم مستوجب اعدام) و حبس ابد، مطرح است. در این موارد، حتی اگر متهم خود درخواست وکیل نکند یا توانایی مالی داشته باشد، اما وکیلی معرفی نکند، بازپرس پرونده موظف است برای او وکیل تسخیری تعیین کند تا دفاع از حقوق او از همان ابتدا تضمین شود. نقش بازپرس در اینجا کلیدی است، زیرا او مسئولیت دارد تا از رعایت این حق قانونی اطمینان حاصل کند.

در مرحله دادگاه (بدوی، تجدیدنظر، اعاده دادرسی)

پس از اتمام تحقیقات مقدماتی در دادسرا، پرونده برای رسیدگی نهایی به دادگاه ارسال می شود. در این مرحله نیز، حق داشتن وکیل تسخیری برای متهم و در مواردی شاکی، به قوت خود باقی است و قانون جزئیات آن را مشخص کرده است.

استناد به ماده ۳۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری (درخواست متهم/شاکی): این ماده به متهم این امکان را می دهد که تا پایان اولین جلسه رسیدگی دادگاه، از دادگاه درخواست کند تا برای او وکیلی تعیین شود. دادگاه پس از بررسی و احراز عدم تمکن مالی متهم، برای او وکیل تسخیری تعیین می کند. نکته حائز اهمیت این است که تبصره همین ماده، همین حق را برای شاکی (بزه دیده) نیز قائل شده است؛ به این صورت که اگر دادگاه حضور و دفاع وکیل را برای شخص بزه دیده فاقد تمکن مالی ضروری تشخیص دهد، می تواند برای او نیز وکیل تسخیری تعیین کند.

استناد به ماده ۳۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری (الزام دادگاه): این ماده که پیش تر نیز به آن اشاره شد، مربوط به جرائم بسیار مهم است. در جرائم موجب سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، جنایات عمدی با دیه کامل یا بیش از نصف، و جرائم تعزیری درجه ۳ و بالاتر، حتی اگر متهم وکیل معرفی نکند یا وکیل او بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشود، دادگاه ملزم به تعیین وکیل تسخیری است. این الزام، بدون نیاز به احراز عدم تمکن مالی صورت می گیرد و تنها به دلیل اهمیت و مجازات سنگین جرم است.

توضیح رای وحدت رویه در خصوص تداوم فعالیت وکیل تسخیری در مراحل بالاتر: یک سوال رایج این است که آیا فعالیت وکیل تسخیری فقط محدود به یک مرحله از دادرسی است؟ بر اساس رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، تعیین وکیل تسخیری به تقاضای متهم برای دفاع از اتهام، به طور کلی است و انحصار به مرحله بدوی ندارد. به این معنا که مادامی که عنوان وکالت از وکیل سلب نشده باشد، او می تواند در مراحل بالاتر از جمله تجدید نظر و اعاده دادرسی نیز به وظایف وکالتی خود عمل کند. این امر تضمین می کند که دفاع از حقوق متهم، در طول کل فرآیند دادرسی و حتی در مراحل اعتراض به حکم، تداوم یابد.

موارد خاص تعیین وکیل تسخیری

قانون گذار، علاوه بر شرایط عمومی و جرائم سنگین، به موقعیت های خاصی نیز توجه ویژه ای داشته است که در آن ها، تعیین وکیل تسخیری از اهمیت بالایی برخوردار است. این موارد شامل دفاع از حقوق اطفال و نوجوانان و همچنین افرادی است که به دلیل جنون، قادر به دفاع از خود نیستند. این حمایت ها نشان دهنده نگاه حمایتی قانون به اقشار آسیب پذیر جامعه در فرآیند دادرسی است.

وکیل تسخیری برای اطفال و نوجوانان متهم

اطفال و نوجوانان، به دلیل سن پایین و عدم رشد کامل فکری، نیازمند حمایت های ویژه ای در نظام قضایی هستند. زمانی که یک طفل یا نوجوان به ارتکاب جرمی متهم می شود، نحوه دفاع از او و تضمین حقوقش، از اهمیت دوچندانی برخوردار است. قانون آیین دادرسی کیفری، برای این منظور تمهیدات خاصی را اندیشیده است.

استناد به ماده ۴۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری: این ماده قانونی مقرر می دارد که در جرایمی که رسیدگی به آن ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است یا جرایمی که مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل باشد و همچنین در جرایم تعزیری درجه شش و بالاتر، دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان موظف است به ولی یا سرپرست قانونی متهم ابلاغ کند که برای او وکیلی تعیین نماید. در صورتی که ولی یا سرپرست قانونی، وکیل معرفی نکند یا وکیل تعیین شده بدون اعلام عذر موجه در مرجع قضایی حاضر نشود، مرجع قضایی برای متهم وکیلی تعیین خواهد کرد که در عمل همان وکیل تسخیری است.

نقش ولی یا سرپرست قانونی و مسئولیت دادسرا/دادگاه اطفال: در این موارد، مسئولیت اصلی ابتدا بر عهده ولی یا سرپرست قانونی است که وکیلی برای طفل یا نوجوان متهم انتخاب کند. اما در صورت کوتاهی یا عدم توانایی آن ها، دادسرا و دادگاه اطفال و نوجوانان مسئولیت دارند تا با تعیین وکیل تسخیری، از حق دفاع این گروه سنی حمایت کنند. این اقدام تضمین می کند که حقوق قانونی اطفال و نوجوانان، حتی در نبود یک وکیل تعیینی، حفظ و از آن ها دفاع شود.

جرائم مشمول این بخش: جرائمی که مجازات های سنگین دارند یا از درجه ۶ تعزیری به بالا هستند، مشمول این بند می شوند. این حمایت قانونی نشان می دهد که جامعه و نظام قضایی، نگاه ویژه ای به حفظ حقوق و آینده اطفال و نوجوانان دارد.

وکیل تسخیری در صورت جنون متهم

گاهی اوقات، متهم پیش از صدور حکم قطعی، به بیماری جنون مبتلا می شود. در چنین شرایطی، فرد قادر به دفاع از خود نیست و نیازمند حمایت های قانونی خاصی است تا حقوقش تضییع نگردد. قانون گذار این وضعیت را نیز پیش بینی کرده و راهکارهایی را برای آن در نظر گرفته است.

استناد به تبصره ۲ ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری: این تبصره مقرر می دارد که هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی، مبتلا به جنون شود، تعقیب و دادرسی تا زمان افاقه (بهبود) متوقف می شود. اما یک استثنا وجود دارد: در جرائم حق الناسی، اگر شرایط اثبات جرم به نحوی باشد که حتی در صورت هوشیاری نیز فرد نمی توانست از خود رفع اتهام کند، تعقیب و دادرسی متوقف نمی شود.

شرایط توقف تعقیب و دادرسی و استثنائات: توقف دادرسی در مورد جنون متهم، یک اصل کلی است. هدف این است که فرد در سلامت عقل، از خود دفاع کند. اما همانطور که گفته شد، در جرائم حق الناسی با شرایط خاص، دادرسی می تواند ادامه یابد تا حقوق شاکی تضییع نشود.

نحوه ابلاغ به قیم، ولی یا سرپرست قانونی و تعیین وکیل: در صورت جنون متهم، به ولی، قیم یا سرپرست قانونی او ابلاغ می شود که ظرف مهلت پنج روز، برای متهم وکیلی معرفی کنند. اگر آن ها از این کار امتناع کنند، صرف نظر از نوع جرم ارتکابی و میزان مجازات آن، طبق مقررات برای فرد وکیل تسخیری تعیین می شود و تعقیب و دادرسی ادامه می یابد. این بند نیز، بر اهمیت حمایت قانونی از افراد آسیب پذیر و ناتوان از دفاع از خود، تاکید دارد.

حق الوکاله وکیل تسخیری و نحوه پرداخت آن

یکی از مهمترین نگرانی ها برای افرادی که به دنبال وکیل تسخیری هستند، موضوع هزینه ها و حق الوکاله وکیل است. اغلب تصور می شود که استفاده از وکیل تسخیری، ولو اینکه توسط دادگاه تعیین شود، ممکن است بار مالی پنهانی به همراه داشته باشد. اما قانون گذار این مسئله را به وضوح روشن کرده است تا جای هیچ نگرانی باقی نماند.

توضیح صریح: متهم یا شاکی هیچ هزینه ای پرداخت نمی کنند. با صراحت باید گفت که متهم یا شاکی (بزه دیده) که برای آن ها وکیل تسخیری تعیین می شود، هیچ گونه تکلیف و مسئولیتی در قبال پرداخت حق الوکاله وکیل ندارند. این یکی از مزایای اصلی وکیل تسخیری است که دسترسی به عدالت را بدون توجه به وضعیت مالی فرد، امکان پذیر می سازد. هدف از این سازوکار، جلوگیری از محرومیت افراد از حق دفاع به دلیل فقر و تضمین اصل برابری در برابر قانون است.

منبع پرداخت: اعتبارات قوه قضاییه. حق الوکاله وکلای تسخیری از محل اعتبارات و بودجه قوه قضاییه پرداخت می شود. این بودجه، برای حمایت از حقوق شهروندان و تضمین فرآیند عادلانه دادرسی اختصاص یافته است. بنابراین، وکلای تسخیری نیز بابت زحمات و خدماتی که ارائه می دهند، مطابق با قانون و تعرفه های مصوب، دستمزد خود را دریافت می کنند.

ملاک تعیین مبلغ حق الوکاله (بر اساس تعرفه های قانونی): میزان حق الوکاله وکیل تسخیری، توسط دادگاه و متناسب با اقدامات انجام شده در پرونده تعیین می گردد. این مبلغ، از تعرفه های قانونی که توسط کانون وکلای دادگستری و مرکز وکلای قوه قضاییه تعیین و تصویب شده، تجاوز نخواهد کرد. وکلای تسخیری، درست مانند وکلای تعیینی، موظف به انجام وظایف خود با نهایت دقت و مسئولیت پذیری هستند و بابت این خدمات، از اعتبارات دولتی حقوق خود را دریافت می نمایند.

پرداخت حق الوکاله وکیل تسخیری کاملاً بر عهده قوه قضاییه است و متهم یا شاکی هیچ مبلغی را بابت آن پرداخت نخواهند کرد. این امر دسترسی به عدالت را برای همه، بدون در نظر گرفتن وضعیت مالی، ممکن می سازد.

راهنمای عملی: چگونگی درخواست وکیل تسخیری و مدارک مورد نیاز

اکنون که با شرایط گرفتن وکیل تسخیری و تعریف آن آشنا شدیم، این سوال پیش می آید که چگونه می توانیم عملاً برای تعیین وکیل تسخیری درخواست دهیم؟ طی کردن این مراحل ممکن است برای افرادی که تجربه قبلی در امور حقوقی ندارند، کمی دلهره آور باشد. این راهنما به شما کمک می کند تا با اطمینان و آگاهی کامل، درخواست خود را ارائه دهید.

چه کسی می تواند درخواست دهد (متهم، شاکی، ولی/سرپرست):

• متهم: اصلی ترین متقاضی وکیل تسخیری است، به خصوص در مواردی که تمکن مالی ندارد یا جرم ارتکابی از نوع جرائم الزامی باشد.
• شاکی (بزه دیده): در صورتی که دادگاه حضور و دفاع وکیل را برای او ضروری بداند و وی نیز از تمکن مالی کافی برخوردار نباشد، می تواند درخواست دهد.
• ولی یا سرپرست قانونی: برای اطفال و نوجوانان متهم یا متهمان مجنون، ولی یا سرپرست قانونی می تواند این درخواست را مطرح کند و در صورت عدم اقدام آن ها، دادگاه خود اقدام به تعیین وکیل می کند.

زمان بندی صحیح برای ارائه درخواست: زمان بندی در این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است. درخواست برای تعیین وکیل تسخیری باید تا پایان اولین جلسه رسیدگی دادگاه ارائه شود. البته در برخی جرائم خاص که دادگاه ملزم به تعیین وکیل است، این محدودیت زمانی کمی انعطاف پذیرتر می شود، اما بهترین راه، ارائه درخواست در اسرع وقت است.

مراحل گام به گام تنظیم و ارائه درخواست کتبی به دادگاه

درخواست وکیل تسخیری معمولاً به صورت کتبی و خطاب به ریاست شعبه رسیدگی کننده به پرونده انجام می شود. مراحل آن را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:

1. تنظیم متن درخواست: یک درخواست کتبی و رسمی خطاب به رئیس شعبه دادگاه (یا بازپرس در مرحله تحقیقات مقدماتی) تنظیم کنید.
2. ذکر مشخصات کامل: در متن درخواست، مشخصات کامل خود (نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره پرونده) و همچنین عنوان پرونده را ذکر کنید.
3. بیان دلیل درخواست: به وضوح بیان کنید که به دلیل عدم تمکن مالی قادر به معرفی وکیل تعیینی نیستید و تقاضای تعیین وکیل تسخیری را دارید. در صورت لزوم، به مواد قانونی مربوطه (مثلاً ماده 347 قانون آیین دادرسی کیفری) استناد کنید.
4. امضا و تاریخ: درخواست را امضا کرده و تاریخ بزنید.
5. تحویل درخواست: درخواست را به دفتر شعبه دادگاه یا به بازپرس پرونده تحویل دهید و حتماً رسید دریافت کنید.

نمونه متن درخواست وکیل تسخیری (متهم / شاکی)

در زیر یک نمونه متن برای درخواست وکیل تسخیری ارائه شده است. توجه داشته باشید که این متن یک الگو است و باید با توجه به شرایط خاص پرونده شما و مشخصات فردی، تکمیل و تنظیم شود. این نمونه متن با قابلیت دانلود فایل PDF (لینک واقعی قرار داده نمی شود اما در نظر گرفته شده است) به شما ارائه می شود تا بتوانید با سهولت بیشتری آن را تنظیم کنید.

ریاست محترم شعبه ... دادگاه کیفری (یا دادسرای محترم...) مجتمع قضایی ...

با سلام و احترام،

اینجانب [نام و نام خانوادگی متهم/شاکی]، فرزند [نام پدر]، به شماره ملی [شماره ملی]، متهم/شاکی پرونده کلاسه [شماره پرونده]، موضوع اتهام/شکایت [موضوع اتهام/شکایت]، به استحضار می رساند که به دلیل عدم تمکن مالی و عدم توانایی در پرداخت حق الوکاله، قادر به تعیین وکیل تعیینی برای دفاع از حقوق خود در این پرونده نمی باشم.

لذا، با استناد به ماده ۳۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری، تقاضای عاجزانه دارم تا جهت تضمین حق دفاع اینجانب، دستور فرمایید یک وکیل تسخیری برای پیگیری و دفاع از پرونده فوق الذکر تعیین و معرفی گردد.

پیشاپیش از بذل توجه و دستور مساعدت آن مقام محترم قضایی کمال تشکر را دارم.

با تقدیم احترام،
[نام و نام خانوادگی متقاضی]
[امضا]
[تاریخ]

مدارک مورد نیاز برای اثبات اعسار یا تایید شرایط خاص:

• کپی کارت ملی: برای احراز هویت.
• مدارک مربوط به پرونده: مانند کیفرخواست یا قرار جلب به دادرسی.
• شهادت شهود (در صورت نیاز): دو نفر شاهد که از وضعیت مالی شما آگاه بوده و بتوانند عدم تمکن شما را گواهی دهند.
• سایر مدارک: هر مدرکی که نشان دهنده وضعیت مالی نامناسب شما باشد (مانند گواهی بیکاری، عدم درآمد ثابت و…).

آیا وکیل تسخیری فقط برای متهم است؟ (وکیل تسخیری برای شاکی / بزه دیده)

یکی از باورهای غلط رایج، این است که وکیل تسخیری تنها برای متهمان تعیین می شود و شاکیان یا بزه دیدگان از این امکان محروم هستند. اما حقیقت این است که قانون، این حق را برای شاکی نیز قائل شده است، البته با شرایطی متفاوت. این بخش به شفاف سازی این موضوع و تشریح شرایط گرفتن وکیل تسخیری برای بزه دیدگان می پردازد.

توضیح صریح امکان تعیین وکیل تسخیری برای شاکی: قانون صراحتاً امکان تعیین وکیل تسخیری را برای شاکی یا بزه دیده پیش بینی کرده است. این امر نشان دهنده رویکرد جامع قانون در حمایت از حقوق تمامی طرفین درگیر در یک پرونده کیفری است تا هیچ کس در دفاع از خود، احساس ناتوانی نکند. حتی اگر فرد، قربانی یک جرم شده باشد و به دلیل مشکلات مالی نتواند وکیل بگیرد، قانون راهکاری برای او در نظر گرفته است.

استناد به تبصره ماده ۳۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری: این تبصره قانونی به روشنی بیان می دارد: «هرگاه دادگاه حضور و دفاع وکیل را برای شخص بزه دیده فاقد تمکن مالی ضروری بداند، طبق مفاد این ماده اقدام می کند.» این بدان معناست که شاکی نیز می تواند درخواست تعیین وکیل تسخیری را به دادگاه ارائه دهد. اما برای شاکی، علاوه بر اثبات عدم تمکن مالی، یک شرط اضافی نیز وجود دارد.

تفاوت در شرایط و الزام دادگاه برای تعیین وکیل تسخیری بین متهم و شاکی: تفاوت کلیدی در اینجاست که برای متهم، به ویژه در جرایم سنگین، تعیین وکیل تسخیری الزامی است و حتی بدون درخواست او و یا بدون احراز عدم تمکن مالی (در جرایم خاص)، دادگاه مکلف به تعیین وکیل است. اما برای شاکی، این الزام وجود ندارد. دادگاه ابتدا باید عدم تمکن مالی شاکی را بررسی و احراز کند و سپس، خود دادگاه نیز باید ضرورت حضور و دفاع وکیل را برای شخص بزه دیده، تشخیص دهد. این ضرورت تشخیص قاضی است که می تواند شامل پیچیدگی پرونده، اهمیت حقوقی موضوع، آسیب پذیری شاکی و سایر ملاحظات باشد. در واقع، تعیین وکیل تسخیری برای شاکی، اختیاری برای دادگاه محسوب می شود، نه یک الزام مطلق.

این تفاوت نشان می دهد که اگرچه قانون از شاکیان نیز حمایت می کند، اما اولویت اولیه برای تضمین حق دفاع، بر عهده متهم است تا اصل برائت و حق دفاع او به بهترین شکل ممکن رعایت شود. با این حال، شاکیان نباید ناامید شوند و در صورت نیاز، حتماً از این حق خود استفاده کنند.

حدود اختیارات، وظایف و امکان تغییر وکیل تسخیری

پس از تعیین وکیل تسخیری، این سوال مطرح می شود که اختیارات و وظایف او تا چه حد است و آیا امکان تغییر یا انصراف از او وجود دارد؟ آشنایی با این مسائل به موکل (چه متهم و چه شاکی) کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه وارد فرآیند دادرسی شود و از حقوق خود به درستی استفاده کند.

تعهدات مشابه وکیل تعیینی و مسئولیت پذیری: یک وکیل تسخیری، درست مانند یک وکیل تعیینی، دارای مسئولیت ها و تعهدات قانونی و حرفه ای مشخصی در قبال موکل خود و نظام قضایی است. او موظف است با نهایت دقت، صداقت و تلاش، از حقوق موکل خود دفاع کند. این تعهد شامل حضور در جلسات دادرسی، ارائه لوایح دفاعی، جمع آوری مستندات و هر اقدام دیگری است که برای پیشبرد پرونده و دفاع از موکل لازم است. وکیل تسخیری نیز تحت نظارت کانون وکلا یا مرکز وکلای قوه قضاییه فعالیت می کند و در صورت قصور یا تخلف، مسئولیت دارد.

امکان معرفی وکیل تعیینی پس از تعیین وکیل تسخیری (ابطال وکالت تسخیری): این یکی از نکات مهم است که بسیاری از افراد از آن بی اطلاع هستند. اگر پس از تعیین وکیل تسخیری، متهم یا شاکی توانایی مالی پیدا کرد یا تصمیم گرفت وکیل تعیینی (وکیل انتخابی خود) را به دادگاه معرفی کند، این امکان وجود دارد. در این صورت، با معرفی وکیل تعیینی، وکالت تسخیری منتفی می شود. این موضوع به فرد اختیار می دهد تا در صورت بهبود شرایط یا یافتن وکیل مورد نظر خود، از حق انتخاب وکیل استفاده کند و محدود به وکیل تسخیری نماند.

امکان درخواست تغییر وکیل تسخیری (محدودیت تعداد دفعات): گاهی اوقات ممکن است متهم یا شاکی به دلایلی (مانند عدم رضایت از عملکرد وکیل، یا عدم برقراری ارتباط موثر) بخواهد وکیل تسخیری خود را تغییر دهد. قانون این امکان را پیش بینی کرده است، اما معمولاً با محدودیت هایی همراه است. طبق رویه قضایی، تقاضای تغییر وکیل تسخیری از سوی متهم فقط برای یک بار قابل پذیرش است. این محدودیت برای جلوگیری از سوءاستفاده و طولانی شدن بیهوده فرآیند دادرسی است. برای درخواست تغییر، باید دلایل موجهی به دادگاه ارائه شود و دادگاه در مورد آن تصمیم گیری خواهد کرد.

چرا انتخاب وکیل تعیینی (در صورت امکان) می تواند مزایایی داشته باشد؟ هرچند وکیل تسخیری حمایت قانونی ارزشمندی است، اما در صورت تمکن مالی، انتخاب وکیل تعیینی ممکن است مزایایی داشته باشد:

• حق انتخاب: فرد می تواند وکیلی را انتخاب کند که از نظر تخصص، تجربه و شخصیت، با او همخوانی بیشتری دارد.
• ارتباط نزدیک تر: معمولاً ارتباط و هماهنگی با وکیل انتخابی، به دلیل انتخاب آزادانه، راحت تر و موثرتر است.
• سطح تخصص: اگرچه وکلای تسخیری نیز وکلای دادگستری هستند، اما در صورت انتخاب وکیل تعیینی، فرد می تواند به دنبال وکیلی با تخصص ویژه در پرونده های مشابه خود باشد.

با این حال، باید تاکید کرد که وکیل تسخیری نیز یک وکیل پایه یک دادگستری است و از توانایی ها و دانش حقوقی لازم برای دفاع از موکل برخوردار است. هدف از ارائه این اطلاعات، تنها شفاف سازی گزینه های موجود است.

سوالات متداول (FAQ)

آیا برای گرفتن وکیل تسخیری باید هزینه ای پرداخت کنم؟

خیر، متهم یا شاکی هیچ هزینه ای بابت حق الوکاله وکیل تسخیری پرداخت نمی کنند. این هزینه توسط قوه قضاییه و از محل اعتبارات مربوطه، مطابق با تعرفه های قانونی، به وکیل پرداخت می شود.

آیا هر فردی می تواند از وکیل تسخیری استفاده کند؟

خیر، استفاده از وکیل تسخیری مشروط به شرایط گرفتن وکیل تسخیری خاصی است. این شرایط شامل عدم تمکن مالی (اعسار) یا درگیر بودن در جرایم خاصی که قانون حضور وکیل را الزامی می داند (مانند جرایم موجب سلب حیات یا حبس ابد) می باشد. برای شاکی نیز علاوه بر اعسار، تشخیص ضرورت حضور وکیل توسط دادگاه نیز لازم است.

وکیل تسخیری تا چه مرحله ای از پرونده، موکل را همراهی می کند؟

بر اساس رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، وکالت وکیل تسخیری محدود به مرحله بدوی نیست و مادامی که عنوان وکالت از او سلب نشده باشد، می تواند در مراحل دیگر دادرسی از جمله تجدیدنظر و اعاده دادرسی نیز به وظایف خود ادامه دهد.

آیا امکان تغییر وکیل تسخیری وجود دارد؟

بله، امکان درخواست تغییر وکیل تسخیری وجود دارد، اما این درخواست معمولاً فقط برای یک بار قابل پذیرش است. برای تغییر وکیل تسخیری باید درخواست خود را به دادگاه ارائه دهید و دادگاه پس از بررسی، تصمیم گیری خواهد کرد.

آیا می توانم پس از تعیین وکیل تسخیری، وکیل تعیینی بگیرم؟

بله، هرگاه پس از تعیین وکیل تسخیری، متهم یا شاکی وکیل تعیینی به دادگاه معرفی کند، وکالت وکیل تسخیری منتفی می شود و وکیل انتخابی شما جایگزین خواهد شد.

تفاوت اصلی بین وکیل تسخیری و معاضدتی چیست؟

وکیل تسخیری فقط در پرونده های کیفری تعیین می شود و مرجع تعیین کننده آن دادگاه یا بازپرس است. اما وکیل معاضدتی در پرونده های حقوقی برای افراد فاقد تمکن مالی توسط کانون وکلا یا مرکز وکلای قوه قضاییه تعیین می گردد. همچنین حق الوکاله وکیل تسخیری توسط قوه قضاییه پرداخت می شود، در حالی که در وکالت معاضدتی شرایط پرداخت متفاوت است.

اگر دادگاه درخواست وکیل تسخیری مرا رد کند، چه باید کرد؟

در صورتی که دادگاه درخواست شما را برای تعیین وکیل تسخیری رد کند، می توانید دلایل رد را جویا شوید. اگر رد درخواست به دلیل عدم احراز اعسار باشد، ممکن است نیاز به ارائه مدارک یا شهود بیشتری برای اثبات وضعیت مالی خود داشته باشید. در جرایمی که تعیین وکیل تسخیری الزامی است، رد درخواست دادگاه ممکن نیست و می توانید از طرق قانونی به آن اعتراض کنید.

چه مدت طول می کشد تا وکیل تسخیری تعیین شود؟

زمان تعیین وکیل تسخیری بستگی به حجم کاری دادگاه و سرعت رسیدگی دارد. اما معمولاً دادگاه تلاش می کند در اسرع وقت، به ویژه در پرونده های مهم که حضور وکیل الزامی است، وکیل را تعیین کند تا فرآیند دادرسی به تأخیر نیفتد.

نتیجه گیری

در نظام حقوقی ایران، شرایط گرفتن وکیل تسخیری به عنوان یکی از ستون های اصلی دسترسی به عدالت و تضمین حق دفاع برای تمامی شهروندان، جایگاهی ویژه دارد. این نهاد قانونی، به ویژه برای افرادی که از تمکن مالی کافی برخوردار نیستند یا درگیر جرایم با مجازات های سنگین شده اند، فرصتی ارزشمند فراهم می آورد تا حقوقشان در مراجع قضایی تضییع نشود. شناخت دقیق این حق، از مفهوم تا مراحل عملی درخواست و استفاده از آن، به افراد کمک می کند تا در مواجهه با چالش های حقوقی، احساس تنهایی و بی دفاعی نکنند.

همانطور که مورد بررسی قرار گرفت، وکیل تسخیری در پرونده های کیفری و در هر دو مرحله دادسرا و دادگاه، چه برای متهم و چه در برخی موارد برای شاکی، قابل تعیین است. حق الوکاله او نیز از محل اعتبارات قوه قضاییه پرداخت می شود، که این خود یک گام بزرگ در راستای عدالت اجتماعی است. آگاهی از شرایط گرفتن وکیل تسخیری و مراحل آن، می تواند به افراد کمک کند تا در لحظات دشوار، با آرامش بیشتری از این حمایت قانونی بهره مند شوند.

در نهایت، اگر شما یا یکی از اطرافیانتان در شرایطی قرار گرفتید که نیازمند حمایت حقوقی هستید و دغدغه های مالی دارید، به یاد داشته باشید که حق استفاده از وکیل تسخیری برای شما محفوظ است. با مراجعه به مراجع قضایی و طرح درخواست خود، می توانید از این حق اساسی بهره مند شوید. در صورت نیاز به اطلاعات دقیق تر و مشاوره تخصصی متناسب با شرایط پرونده خود، همواره توصیه می شود به وکلای متخصص و دفاتر خدمات حقوقی مراجعه نمایید تا راهنمایی های لازم را دریافت کنید.