پرتره هایی از امام خمینی(ره) در سینمای ایران/ عکس

فاطمه محمدی: 20سال پیش بود که ساخت پروژه سینمایی «فرزند صبح» به کارگردانی بهروز افخمی کلید خورد. فیلمی که طبق گزارش های رسانه ای در آن زمان نزدیک به 2میلیارد تومان هزینه شده و البته گویا هنوز هم در گیرودار ادیت و اصلاح است. به همین روال، نزدیک به دو دهه است که هر سال وقتی به نیمه های خرداد و مناسبت ارتحال امام خمینی(ره) نزدیک می شویم، خبرهایی درباره این فیلم که داستانش روایتگر زندگی دوران کودکی ایشان است، در رسانه ها منتشر می شود. فیلمی دیده نشده اما بسیار پرحاشیه از یک فیلمساز خبرساز!

فرزند صبح، روایتگر زندگی امام خمینی در دوران کودکی تا هفت سالگی است. این فیلم با حضور بازیگرانی چون عبدالرضا اکبری، هدیه تهرانی، آتیلا پسیانی، محمدرضا شریفی نیا، الیکا عبدالرزاقی و…ساخته شده است؛ عبدالرضا اکبری نقش امام خمینی (ره) را در سکانس هایی کوتاه ایفا کرده و بعد کل فیلم فلش بک به کودکی سید روح الله خمینی است. گفته می شود که پیش از این قرار بوده جمشید هاشم پور به جای عبدالرضا اکبری نقش امام را در دوران میانسالی بازی کند. فیلم نامه فرزند صبح را هم بهروز افخمی نوشته و البته انتقادهای بسیاری را هم درباره روایتش دریافت کرده است. با این حال گفته شده که نسخه تدوین شده سیف الله داد را حجت السلام سیدحسن خمینی دیده و تایید کرده است. به گفته افخمی، این تاییدیه نشان از تایید فیلم نامه هم دارد و این در حالی است که حسن خمینی توصیه به تدوین نسخه بلندتری از فیلم هم داشته است.

نخستین نسخه سینمایی فیلم در جشنواره بیست ونهم فجر رونمایی شد؛ اما کیفیت پایین فیلم، نه تنها صدای اعتراض منتقدان و اهالی رسانه را بلند کرد، بلکه خود افخمی نیز همان زمان اعلام کرد که این فیلم، فیلم او نیست. اعتراض افخمی، به نسخه نمایش داده شده در جشنواره بود؛ چراکه معتقد بود تدوین این فیلم، مورد قبول او نیست. این دعوا، تا پایان دهه90 ادامه داشت تا اینکه سال1400، اخباری مبنی بر رفع مشکلات این فیلم منتشر شد. اوایل بهمن ماه این سال، افخمی در یک برنامه رادیویی اعلام کرد که فرزند صبح از 15خرداد1401 به روی پرده می رود.

امروز دوسال از آن تاریخ می گذرد و چنین اکرانی رخ نداده این در حالی است که بهروز افخمی در گفت وگویی با سفیر سبز و در پاسخ به اینکه آیا «فرزند صبح» را که روایتی از کودکی بنیان گذار انقلاب اسلامی است، در آستانه فرا رسیدن 14خردادماه اکران نمی کند، بیان کرد: «می خواهم دوباره روی این فیلم کار کنم و درواقع با استفاده از امکاناتی که هوش مصنوعی به وجود آورده، کارهایی را انجام خواهم داد. البته کار چشمگیری قرار نیست انجام شود؛ ولی مثلا در جاهایی که آثار گریم سنگین بازیگر به چشم می آید، می توان با هوش مصنوعی کار تمیزتری ارایه کرد. افخمی با اشاره به اینکه قبلا هم می خواست یک کپی سیاه و سفید از فیلم داشته باشد، برای نمایش فیلم که احتمالا همزمان با سالروز ولادت امام خمینی (ره) خواهد بود، در تلاش هستم که کپی سیاه و سفید هم آماده شود تا در سالن های سینما هم نسخه رنگی و هم نسخه سیاه و سفید اکران شود.»

محمدرضا شرف الدین، تهیه کننده فیلم سینمایی «فرزند صبح» در اظهار نظری کوتاه اعلام کرد بر اساس وصیت سیاسی و الهی حضرت امام (ره)، پس از رحلت آثاری که درباره ایشان تولید می شود باید به تایید دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی (ره) برسد. تا کنون موسسه به جهت استعلام و درخواست برای پروانه نمایش اقدامی انجام نداده است، این اثری است که من سال ها برای آن زحمت کشیدم و دلم می خواست دیده و اکران شود و 15 خرداد بهترین موقع برای اکران آن است.»

اگر از «فرزند صبح» افخمی بگذریم، متاسفانه آثاری که در خصوص مهمترین شخصیت سیاسی ایران و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران تولید شده انگشت شمار هستند و هر سال در ایام ارتحال، سالگرد و یا دهه فجر، همین فیلم های تکراری از تلویزیون پخش می شوند، در حالی که ما نیاز داریم فیلم های جدیدی در مورد حضرت امام ساخته و پخش شوند.

امروز 14 خردادماه، در سالروز رحلت امام خمینی (ره) نگاهی می اندازیم به فیلم ها، سریال ها و مستندهایی که به این شخصیت مهم تاریخی پرداخته اند.

«پرواز قرن»

رسول صدرعاملی با حمایت تلویزیون اثر بلند سریال گونه ای در 7 قسمت 50 دقیقه ای، با نام «پرواز قرن» را با تهیه کنندگی محمدمهدی عسگرپور تولید کرد که علاوه بر پرداختن به زندگی امام در داخل کشور، عمده توجهش را معطوف به دیدگاه شخصیت های خارجی به زندگی و اندیشه های امام کرده بود.

ازاین رو صدرعاملی با حضور در محل موقت زندگی امام در نوفل لوشاتوی فرانسه با همسایه ها و افراد مرتبط با وی که حتی کمترین زمان دیدار را با امام داشته اند به شیوه مصاحبه ای و اثری مستند از نگاه خارجی ها به وی ارایه کرد.

داستان مجموعه درباره خبرنگاری است که برای پیداکردن خلبانی که امام خمینی را تا ایران همراهی کرده بود به فرانسه می رود …

«آفتاب و زمین»

تولید سریال «آفتاب و زمین» در اواخر دهه 70 در تلویزیون آغاز و در اوایل دهه 80 پخش این سریال از شبکه دو سیما آغاز شد. این سریال بر اساس فیلمنامه ای از جلیل عرفان منش و به تهیه کنندگی علیرضا سجادپور ساخته شد.

«آفتاب و زمین»، روایت زندگی امام خمینی (ره) را از دوران زندگی پدر بزرگوار امام آغاز می کند و با نمایش مبارزات پدر امام با خوانین منطقه، به مقطع تولد امام (ره) می رسد. قرار بود در این سریال ابتدا مقطع تولد امام خمینی (ره) ساخته و در قدم های بعدی مقاطع دیگر زندگی ایشان به تصویر کشیده شود، اما ادامه سریال هیچگاه ساخته نشد و صرفاً تا دوران شش ماهگی امام (ره) را موردتوجه قرارداد.

نکته جالب توجه اینکه مقطع مورد اشاره سریال، با دوران قاجاریه و حکومت ناصرالدین شاه هم زمان است و به دلیل تسلط بر مناطق مختلف ایران، برخوردهای فراوانی میان آن ها و مردم شکل می گیرد. در این سریال، ولی الله مومنی، نقش پدر امام را ایفا کرد. علت اصلی انتخاب وی برای این نقش نیز چهره کمتر شناخته شده و تسلط بیانی وی برای خواندن متون و خطابه ها بود.

«روح الله»

سریال «روح الله» به تهیه کنندگی محمدرضا شفیعی و کارگردانی راما قویدل و سیامک صرافت در آستانه ایام ارتحال امام خمینی  (ره) و ایام دهه فجر در سال های 91 و 92 به روی آنتن رفت.

این مجموعه تلویزیونی با محوریت زندگی امام خمینی (ره) ساخته شده است. قسمت هایی از مجموعه تلویزیونی «روح الله» با عناوین «این هفت نفر»، «پوست انداختن» و «نیمه شب» غم و اندوه مردم پس از شنیدن خبر ارتحال (ره) را به تصویر می کشد.

«روح الله» به سفارش گروه مجموعه های تلویزیونی شبکه دو و بر اساس فیلمنامه ای از سعید نعمت الله ساخته شد این سریال چند قصه انتخابی و اقتباسی بر اساس برداشت هایی از زندگی امام (ره) و رابطه ایشان با همسایگان و کسانی که به دیدارش می رفتند را شامل می شود.

«سال های حادثه»

این سریال به کارگردانی سعید چاری در گروه کودک و نوجوان شبکه پنج سیما در 10 قسمت 45 دقیقه ای و در سه فصل تولید شده است. فصل اول این مجموعه مربوط به حوادث سال های 1342 تا 1357 می پردازد. فصل دوم به سال های 57 تا 68 اشاره دارد و فصل سوم نیز به سال 91 و زمان حال می پردازد.

نقطه اتصال این سه فصل نیز شخصیتی به نام «احمدعلی» است که در سال های انقلاب به دنیا می آید و در 9 سالگی با ارسال نامه ای به امام، از علاقه قلبی خود برای دیدار ایشان می گوید. او به دعوت امام به تهران می آید اما به دلیل فوت امام خمینی (س)، دیدار در جماران میسر نمی شود.

احمدعلی در فصل سوم سریال (سال 91) به یک دانشمند هسته ای تبدیل شده و در جبهه مقابله با تحریم های غرب حضوری فعال دارد. در این اثر به مسایل سیاسی کشور پرداخته نمی شود و بیشتر به مسایل عرفانی و رابطه امام خمینی (ره) با کودکان پرداخته می شود.

دست مایه تحقیقی و پژوهشی سریال نیز کتابی است که تمام دست خط های امام خمینی (ره) زمانی که به نامه های کودکان و مردم جواب می دادند در آن موجود است. در این سریال مخاطبان با چهره امام خمینی (ره) در دوران کهن سالی مواجه می شوند.

این نقش ابتدا به ولی الله مومنی، بازیگر نقش پدر امام در سریال آفتاب و زمین پیشنهاد و حتی این بازیگر تست گریم هم شد اما انتشار تصاویر تست گریم، واکنش هایی منفی را پدید آورد و به همین دلیل بازیگری به نام «محمد آزادی» جایگزین وی شد.

فیلم سینمایی «صنوبر»

«صنوبر» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی مجتبی راعی محصول سال 1380 است و بعدها با نام «سال سخت در خمین» در جشنواره فیلم فجر سال 81 نمایش داده و سپس با همین نام در قالب سریالی شش قسمتی از تلویزیون پخش شد.

این فیلم یک اثر سینمایی کلاسیک است و در بخش هایی، از حضور راوی بهره گرفته شده است. این اثر قرار بود در صدمین سالگرد تولد امام خمینی (ره) ساخته و عرضه شود، اما با چند سال تاخیر مقابل دوربین رفت. «صنوبر» به تهیه کنندگی مهدی همایون فر ساخته شد و محصول سرمایه گذاری مشترک موسسه «عروج فیلم» و «شبکه یک سیما» بود. «عروج فیلم» یکی از زیرمجموعه های موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) است که آثار نمایشی در این زمینه را تولید می کند.

راعی در این اثر به دوره نوجوانی امام خمینی (ره) و زندگی این شخصیت در فاصله 13 تا 16 سالگی وی می پردازد. مقطعی که با آغاز جنگ جهانی اول در ایران هم زمان است و با وجود اعلام بی طرفی ایران، کشورمان از سوی بیگانگان مورد هجوم واقع می شود و روس ها از شمال کشور تا قزوین پیشروی می کنند و انگلستان نیز فعالیت های خود را همچنان ادامه می دهد. در چنین شرایطی که کشور در اشغال بیگانگان است، در هر گوشه از کشور ایران هر فردی که 100 سوار دارد، خود را شاه می نامد و در محدوده جغرافیایی مشخصی حکومت تشکیل می دهد.

امیر مفخم یکی از این شخصیت ها است که در سریال به آن پرداخته شده است. او که خود زمانی از مشروطه خواهان بود و در فتح تهران نیز حضور داشت، حالا به یک دیکتاتور تبدیل شده است. در چنین شرایطی است که احمدشاه قاجار قصد دارد پایتخت را از تهران به اصفهان منتقل کند. در همین ایام تاجران انگلیسی، غله شهر خمین را می خرند و به لندن می برند. این مسیله باعث بروز قحطی در خمین می شود و مردم به خوردن لاشه حیوانات مرده روی می آورند و پس از مدتی نیز بیماری های واگیردار در شهر جان مردم را می گیرد.

احمد بخشی زاده، جعفر دهقان، جهانگیر الماسی، حسین محجوب، مهوش صبرکن، محمود جعفری، پریوش نظریه، زهرا سعیدی، علی یعقوب زاده و محمود پاک نیت برخی از بازیگران آن هستند. فیلم «صنوبر» هیچ گاه امکان نمایش در سینماها را پیدا نکرد و صرفاً پخش تلویزیونی آن توانست مخاطبان را با این اثر آشنا کند.

فیلم «یازده دقیقه و سی ثانیه»

فیلمنامه تله فیلم «یازده دقیقه و سی ثانیه» که به روزهای آغازین جنگ تحمیلی بر می گردد، بر اساس خاطره ای از بهروز افخمی نوشته شده و روایت گروهی از خبرنگاران تلویزیونی است که برای ضبط پیام حضرت امام (ره) در خصوص شروع جنگ تحمیلی در شهریور سال 59 راهی جماران می شوند.

داستان تله فیلم «یازده دقیقه و سی ثانیه» اوایل سال 59 و هم زمان با اولین حمله عراق به تهران و بمباران فرودگاه مهرآباد اتفاق می افتد. چند نفر از گروه فیلم برداری سازمان صداوسیما مامور می شوند که بعد از بمباران فرودگاه به جماران بروند و پیغام امام را ضبط کنند تا به اخبار ساعت 8:30 برسانند.

گروه راهی جماران می شوند تا پیغام را ضبط کنند، هنگام ضبط سخنرانی امام اتفاقاتی می افتد و… علاوه بر امام خمینی، مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سید احمد خمینی و کودکی حجت الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی یادگار گرامی حضرت امام نیز در این تله فیلم به تصویر کشیده شده است.

مستند «روح الله»

این اثر کامل ترین و جامع ترین مستند ساخته شده درباره امام خمینی (ره) است که در 10 قسمت به مقاطع مهم زندگی امام خمینی (ره) می پردازد. این مجموعه بر اساس مصاحبه هایی از شخصیت های بین المللی کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان ساخته شده است و بیش از 10 هزار قطعه عکس و تصاویر ناب تلویزیونی که بسیاری از آن ها برای اولین مرتبه نمایش داده شده اند، در ساخت آن به کاررفته است.

سبک و سیاق این اثر یادآور مستندهای بین المللی شخصیت محوری است که معمولاً در آن ها جزییات کامل و جنبه های مختلف زندگی یک شخصیت موردتوجه قرار می گیرد. هر قسمت از این مجموعه یک موضوع مستقل دارد.

مبارزات خانوادگی امام خمینی (ره)، تربیت امام در کودکی، انقلاب مشروطه، روستای خمین در جنگ جهانی اول، ازدواج امام، ورود به عرصه سیاسی، دوران اول سلطنت محمدرضا پهلوی، رحلت آیت الله عبدالکریم حایری، پیگیری هجرت آیت الله بروجردی به قم، مقاومت امام در برابر رفرم، امام در ترکیه، خطبه نمازجمعه امام به زبان ترکی، هراس لاییک ها از نفوذ امام، انعقاد قرارداد 1975 الجزایر، شهادت سید مصطفی خمینی، امام در نوفل لوشاتو، کشتار 17 شهریور، تشکیل دولت موقت، فقط جمهوری اسلامی، انتخاب اولین رییس جمهور، نخست وزیری رجایی، عزل بنی صدر، سوءقصد به آیت الله خامنه ای، فاجعه صبرا و شتیلا، پذیرش قطعنامه 598 از طرف امام (ره)، عملیات مرصاد برخی از مقاطعی است که این اثر به آن می پردازد و در پایان نیز با یک جمع بندی به زمان حال می رسد.

مستند «روح الله» اولین بار در سال 1386 از شبکه سه سیما پخش شد و در سال های اخیر بارها تکرار داشته است. پژوهش دقیق و نگاه ریزبینانه حاکم بر ساخت این اثر، مستند «روح الله» را به اثری با استانداردهای بین المللی تبدیل کرده که حتی برای مخاطبان غیر ایرانی هم جذاب و دیدنی است.

مستند «سیره عملی امام روح الله»

پس از استقبال مخاطبان از پخش مستند «روح الله»، واحد مرکزی صداوسیما اقدام به تولید اثری مستند – گزارشی با موضوع زندگی امام خمینی می کند. این گزارش در سال 1387 هر شب در قالب 16 گزارش 10 دقیقه ای در بخش های مختلف خبری پخش شد و با استقبال مخاطبان مواجه شد.

در این مستند ابعاد مختلف زندگی و روابط امام اعم از حکومت داری، سیاست، فرهنگ، خانواده و … به تصویر کشیده شده است. در تولید این مستند از برخی سخنرانی های آرشیوی و کمتر پخش شده از امام بهره گرفته شده است. از نظر موضوعی نیز در این اثر توجه بیشتری به موضوع های داخلی همچون: وقایع پس از انقلاب، جنگ و … شده است.

مستند «آفتاب و عشق مظلوم»

پس از رحلت امام خمینی در سال 1368 مستندی به نام «آفتاب و عشق مظلوم» از طرف حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و توسط کارگردانانی چون مجید مجیدی، جواد شمقدری، ناصر سروی، عطاءالله سلمانیان و عباس ناصری در قطع 35 میلی متری و به مدت 80 دقیقه تولید شد.

فیلم حکایت تاثر مردم ایران در سوگ ازدست دادن رهبر خویش بود و این اثر مستند تلاش می کرد تا از مصلا، محل زیارت امام و مراسم تدفین تا شب هفت و محل اقامت او در جماران را به تصویر بکشد. اثری که منوط و مربوط به درگذشت امام می شد.

مستند «بانو قدس ایران»

«بانو قدس ایران» به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی روایتی دست اول از زندگی بانو خدیجه ثقفی، همسر امام خمینی (ره) است.

«بانو قدس ایران» برنده تندیس بهترین فیلم یازدهمین جشنواره «سینماحقیقت» و منتخب سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر روایت زندگی بانویی است که زیر یک سقف و تا آخرین لحظه گام به گام و نفس به نفس با رهبر بزرگ ترین خیزش و جریان انقلابی و مذهبی قرن همراه بوده است.

رزاق کریمی در این مستند توانسته علاوه بر وفاداری به تاریخ و مهم ترین فرازهای آن که با جمهوری اسلامی و شخصیت امام خمینی (ره) گره خورده، قصه ای را از منظری زنانه – مادرانه روایت کند.

این مستند روایتی منسجم و ماندگار را از زندگی و حیات سرکار خانم خدیجه ثقفی همسر فقید رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) به نمایش می گذارد.

«بانو قدس ایران» در موسسه فرهنگی و هنری عروج فیلم و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تهیه و تولید شده است.

245245