حق زن در زندگی مشترک

در زندگی مشترک، زن از حقوق مالی و غیرمالی متعددی برخوردار است که شناخت آن ها برای استحکام بنیان خانواده و پیشگیری از اختلافات ضروری است. این حقوق شامل مواردی چون مهریه، نفقه، اجرت المثل، تنصیف اموال، ارث، و همچنین حقوق غیرمالی مانند حسن معاشرت، حق تحصیل و اشتغال، و در مواردی حق طلاق می شود که بسیاری از آن ها در قوانین کشور ما به رسمیت شناخته شده اند.

ازدواج، پیوندی مقدس و قانونی است که با خود حقوق و تکالیف متقابلی را برای زوجین به همراه می آورد. این حقوق، که در قالب قوانین مدنی و قانون حمایت خانواده تعریف شده اند، نه تنها تضمین کننده کرامت و جایگاه زن در خانواده هستند، بلکه می توانند به ایجاد یک زندگی مشترک عادلانه و پایدار کمک کنند. آگاهی از این حقوق، به ویژه برای زنان، اهمیت بسیاری دارد تا بتوانند با شناخت کامل، از جایگاه قانونی خود دفاع کرده و در صورت بروز هرگونه چالش یا اختلاف، از ابزارهای قانونی موجود بهره مند شوند.

این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی تمامی ابعاد حقوق زن در طول زندگی مشترک می پردازد. در این مسیر، حقوق مالی و غیرمالی زن، با استناد به مواد قانونی مرتبط، به تفصیل تشریح شده و تفاوت های این حقوق در ازدواج دائم و موقت نیز روشن می گردد. هدف این است که خوانندگان، به طور کامل از حقوق خود آگاه شده و در صورت نیاز، بدانند چگونه می توانند از این حقوق بهره مند شوند و از نقش حمایتی قانون در زندگی خانوادگی خود آگاه باشند.

مبانی قانونی و کلیات حقوق زن در زندگی مشترک

حقوق زن در زندگی مشترک، مجموعه ای از امتیازات و مطالبات قانونی است که به موجب عقد نکاح صحیح، برای زن ایجاد می شود و مرد مکلف به رعایت آن ها است. این حقوق، متضمن تکالیفی متقابل نیز برای زن است که در چارچوب قانون، نظام خانواده را شکل می دهند. این حقوق صرفاً به مهریه و نفقه محدود نمی شوند، بلکه ابعاد گسترده ای از زندگی زناشویی، از جمله کرامت انسانی، استقلال مالی و امنیت را در بر می گیرند.

چارچوب قانونی حقوق زن

اساس و بنیان حقوق زن در ایران، ریشه در قانون مدنی دارد که احکام نکاح و طلاق را به تفصیل بیان می کند. ماده 1102 قانون مدنی به صراحت می گوید: همین که نکاح به طور صحیح واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین برقرار و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل یکدیگر مستقر می شود. این ماده، نقطه آغازین استقرار حقوق و تکالیف متقابل زوجین است. علاوه بر قانون مدنی، قانون حمایت خانواده نیز نقش بسزایی در تحکیم و بسط حقوق زنان ایفا می کند و با ارائه راهکارهای نوین قضایی، به حمایت از جایگاه زن در خانواده می پردازد. این قوانین با هدف ایجاد عدالت و حمایت از طرف ضعیف تر در اختلافات احتمالی، تدوین شده اند.

تمایز حقوق در ازدواج دائم و موقت

یکی از نکات کلیدی در شناخت حقوق زن، توجه به تمایز میان ازدواج دائم و موقت است. هرچند هر دو نوع عقد، روابط زوجیت را ایجاد می کنند، اما در برخورداری از برخی حقوق مالی و غیرمالی، تفاوت های اساسی وجود دارد:

• ازدواج دائم: در این نوع عقد، زن به طور پیش فرض از تمامی حقوق مالی مانند مهریه، نفقه، اجرت المثل، نحله و ارث برخوردار است، مگر اینکه با شروط ضمن عقد، توافق دیگری صورت گرفته باشد. حقوق غیرمالی نیز به شکل گسترده تری برای زن در نظر گرفته شده است.
• ازدواج موقت: در ازدواج موقت یا صیغه، زن تنها از حق مهریه برخوردار است که باید در زمان عقد تعیین شود. حق نفقه و ارث به زن تعلق نمی گیرد، مگر اینکه نفقه در ضمن عقد شرط شده باشد. سایر حقوق نیز به طور محدودتر و تنها با تصریح در شروط ضمن عقد قابل مطالبه هستند.

شناخت این تفاوت ها برای زنانی که قصد ازدواج دارند یا در زندگی مشترک خود با چالش مواجه هستند، بسیار حیاتی است تا بتوانند با دیدی باز و آگاهی کامل، تصمیمات حقوقی صحیحی اتخاذ کنند.

حقوق مالی زن در زندگی مشترک

حقوق مالی زن، بخشی مهم از حمایت های قانونی است که به او در طول زندگی مشترک و پس از آن کمک می کند تا از نظر اقتصادی از پشتوانه کافی برخوردار باشد. این حقوق، نه تنها جنبه حمایتی دارند، بلکه استقلال مالی زن را نیز تضمین می کنند.

1. مهریه

مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این حق، با اجرای صیغه عقد، فوراً به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، تمام یا بخشی از آن را مطالبه کند. مهریه عندالمطالبه است و زن برای دریافت آن نیاز به رضایت شوهر یا هیچ شرط دیگری ندارد.

• ماهیت حقوقی مهریه: مهریه یک دین است که بر عهده مرد قرار می گیرد. این دین می تواند وجه نقد، سکه، ملک، یا هر مال مشخص دیگری باشد.
• تفکیک مهریه در عقد دائم و موقت: مهریه هم در عقد دائم و هم در عقد موقت وجود دارد. در عقد موقت، تعیین و ذکر مهریه شرط صحت عقد است و بدون آن، عقد باطل خواهد بود. در عقد دائم، عدم ذکر مهریه در زمان عقد موجب بطلان عقد نمی شود، بلکه در این صورت، مهریه از نوع مُتعه یا مِهرالمثل خواهد بود.
• نحوه مطالبه مهریه: زن می تواند از طریق اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه، مهریه خود را مطالبه کند. در صورت عدم پرداخت، امکان توقیف اموال مرد وجود دارد.
• نکات مهم:
  • بخشش مهریه: زن می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را ببخشد، اما این بخشش باید با رضایت کامل و اختیار او باشد و معمولاً نیاز به سند رسمی دارد.
  • استرداد مهریه: در برخی موارد، مانند طلاق پیش از نزدیکی، مرد می تواند نصف مهریه را پس بگیرد.
  • مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد است.

2. نفقه

نفقه، به مجموعه نیازهای اساسی و متعارف زن گفته می شود که مرد مکلف به تامین آن ها است. این نیازها شامل مسکن، خوراک، پوشاک، اثاث منزل، هزینه های درمانی و بهداشتی، و حتی خادم (در صورت عادت یا نیاز به واسطه نقص عضو یا بیماری) می شود. مقدار نفقه با توجه به شأن خانوادگی زن و عرف زمان و مکان تعیین می گردد.

• شرایط تعلق نفقه: نفقه در ازدواج دائم به زن تعلق می گیرد، مشروط بر اینکه زن تمکین عام و خاص داشته باشد. به عبارت دیگر، زن باید وظایف زناشویی خود را انجام دهد و بدون دلیل موجه از زندگی با همسر خودداری نکند (نشوز نداشته باشد).
• مراحل قانونی مطالبه نفقه: در صورت عدم پرداخت نفقه، زن می تواند از طریق دادگاه خانواده اقدام به مطالبه آن کند. عدم پرداخت نفقه، هم ضمانت اجرای حقوقی (مطالبه از طریق دادگاه) و هم ضمانت اجرای کیفری (شکایت به جرم ترک انفاق) دارد.
• تفاوت نفقه در ازدواج دائم و موقت: نفقه اصالتاً در ازدواج موقت به زن تعلق نمی گیرد، مگر اینکه در ضمن عقد شرط شده باشد.
• نفقه ایام عده: پس از طلاق، زن در مدت عده (به جز در طلاق بائن و فسخ نکاح)، حق دریافت نفقه را دارد. در صورت فوت شوهر، زن در عده وفات نفقه ندارد.

3. اجرت المثل ایام زوجیت

اجرت المثل، به معنای مزد کارهایی است که زن در طول زندگی مشترک، شرعاً بر عهده اش نبوده، اما به دستور مرد و بدون قصد رایگان انجام داده است. این حق مالی، معمولاً در زمان طلاق مطرح می شود و به عنوان جبرانی برای خدمات زن در خانه مورد ارزیابی قرار می گیرد.

• مبنای قانونی: مبنای اصلی اجرت المثل، ماده 29 قانون حمایت خانواده و تبصره ماده 336 قانون مدنی است که اشاره دارد چنانچه کارهای انجام شده توسط زن، عرفاً دارای اجرت باشد و به دستور زوج و بدون قصد تبرع انجام شده باشد، دادگاه می تواند اجرت المثل آن را تعیین کند.
• شرایط مطالبه:
  1. کارهای انجام شده، شرعاً بر عهده زن نباشد (مانند خانه داری، آشپزی، نگهداری فرزندان).
  2. آن امور عرفاً دارای اجرت باشد.
  3. آن امور به دستور زوج انجام شده باشد.
  4. زن قصد رایگان انجام دادن آن کارها را نداشته باشد (عدم تبرع).
• نحوه محاسبه: دادگاه با توجه به سال های زندگی مشترک، نوع و میزان کارهای انجام شده، و شأن زوجه، مبلغ اجرت المثل را تعیین می کند. اثبات قصد عدم تبرع، گاهی اوقات می تواند چالش برانگیز باشد.
• اجرت المثل در ازدواج دائم و موقت: این حق عمدتاً در ازدواج دائم مطرح است، اما در ازدواج موقت نیز، در صورت اثبات شرایط فوق، می تواند قابل مطالبه باشد.

آگاهی از حقوق مالی زن، از جمله مهریه، نفقه و اجرت المثل، نه تنها به زن در مواجهه با چالش ها قدرت می بخشد، بلکه می تواند به برقراری عدالت اقتصادی در خانواده کمک شایانی کند.

4. نحله

نحله، مبلغی است که در صورت عدم استحقاق زن برای دریافت اجرت المثل، دادگاه با توجه به سال های زندگی مشترک، نوع کارهای انجام شده و وضعیت اقتصادی مرد، برای او تعیین می کند. نحله به معنای هدیه یا بخشش است و زمانی به زن تعلق می گیرد که طلاق به درخواست مرد باشد و زن ناشزه نباشد و اجرت المثل نیز به او تعلق نگیرد.

• تفاوت با اجرت المثل: تفاوت اصلی نحله با اجرت المثل در این است که برای تعلق نحله، نیازی به اثبات دستور زوج و قصد عدم تبرع زوجه نیست. این یک نوع جبران خسارت معنوی است.
• شرایط تعلق:
  1. طلاق به درخواست مرد باشد.
  2. زن ناشزه نباشد (یا نشوز او ثابت نشده باشد).
  3. زن مستحق دریافت اجرت المثل نباشد.
• نحوه تعیین مبلغ: مبلغ نحله کاملاً در اختیار قاضی است و با توجه به معیارهای ذکر شده تعیین می شود.

5. حق تنصیف اموال و دارایی مرد

حق تنصیف اموال به این معناست که اگر طلاق به درخواست مرد باشد و زن ناشزه نباشد و علت طلاق نیز ناشی از سوءرفتار یا تقصیر زن نباشد، مرد مکلف است تا نصف اموالی را که در طول زندگی مشترک به دست آورده است، به زن بپردازد. این حق، تنها در صورتی برای زن قابل مطالبه است که در سند ازدواج، شرط تنصیف اموال امضا شده باشد.

• مفهوم و مبنای قانونی: این حق، یکی از شروط ضمن عقد نکاح است که در اکثر سندهای ازدواج چاپی به صورت پیش فرض درج شده و نیاز به امضای زوجین دارد.
• شرایط اعمال این حق:
  1. طلاق به درخواست مرد باشد.
  2. زن ناشزه نباشد.
  3. طلاق ناشی از سوءرفتار یا تقصیر زن نباشد (یعنی مرد نتواند در دادگاه ثابت کند که زن مقصر طلاق است).
  4. شرط تنصیف اموال در عقدنامه امضا شده باشد.
• نحوه محاسبه و تقسیم: تنها اموالی که مرد در طول زندگی مشترک به دست آورده، مشمول این حق می شوند، نه اموالی که پیش از ازدواج داشته است.
• عدم شمول: این حق در ازدواج موقت و در صورتی که طلاق از سوی زن باشد، کاربرد ندارد.

6. دریافت مخارج هزینه شده توسط زن

ماده 30 قانون حمایت خانواده، امکانی را برای زن فراهم می کند که اگر ثابت کند از مال شخصی خود برای مخارج متعارف زندگی مشترک (که برعهده زوج بوده) هزینه کرده و مرد نتواند قصد تبرع (رایگان بودن) زن را اثبات کند، زن می تواند معادل آن را از مرد دریافت نماید. این حق نشان دهنده استقلال مالی زن و جبران هزینه هایی است که وی به جای همسرش متقبل شده است.

• شرایط و نحوه مطالبه: زن باید مدارک و مستنداتی را برای اثبات پرداخت این هزینه ها و عدم قصد تبرع ارائه دهد. این مطالبه نیز از طریق دادگاه خانواده صورت می گیرد.

7. ارث و مستمری

حقوق زن پس از فوت شوهر، در قالب ارث و مستمری، از دیگر حقوق مالی مهم اوست.

• سهم الارث زن در ازدواج دائم: در صورت فوت شوهر، زن دائم وارث او محسوب می شود. سهم الارث زن در صورت داشتن فرزند برای مرد، یک هشتم از اموال منقول و غیرمنقول (عرصه و اعیان) و در صورت نداشتن فرزند، یک چهارم از تمامی اموال است.
• شرایط بهره مندی از مستمری: زن دائم متوفی، در صورت دارا بودن شرایط قانونی (ازدواج دائم، عدم اشتغال به کار در برخی موارد، عدم ازدواج مجدد در صورت فوت همسر بعد از 1386)، می تواند از مستمری (حقوق بازنشستگی یا بیمه) شوهر متوفی بهره مند شود.
• عدم تعلق ارث و مستمری در ازدواج موقت: در ازدواج موقت، زن از مرد متوفی ارث نمی برد و همچنین حق دریافت مستمری او را ندارد.

حقوق غیرمالی زن در زندگی مشترک

حقوق غیرمالی زن، گرچه به طور مستقیم به پول و دارایی تبدیل نمی شوند، اما ستون های اصلی یک زندگی مشترک سالم و مبتنی بر احترام متقابل را تشکیل می دهند. این حقوق، کیفیت زندگی زناشویی و کرامت زن را تضمین می کنند.

1. حسن معاشرت

حسن معاشرت یکی از بنیادی ترین حقوق و تکالیف متقابل زن و مرد در زندگی مشترک است. ماده 1103 قانون مدنی بیان می کند که: زوجین مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند. و ماده 1104 اضافه می کند که: زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.

• مفهوم و اهمیت: حسن معاشرت به معنای رفتار شایسته، احترام آمیز و سازگارانه با یکدیگر است. این حق، بستر لازم برای آرامش و رشد در خانواده را فراهم می کند و فراتر از صرف عدم سوءرفتار است.
• مصادیق سوءمعاشرت: سوءمعاشرت می تواند شامل ضرب و شتم، فحاشی، توهین، تحقیر، یا هر رفتار دیگری باشد که زندگی را برای طرف مقابل دشوار یا غیرقابل تحمل کند.
• تأثیر در حقوق زن: سوءمعاشرت مرد می تواند به عنوان یکی از مصادیق عسر و حرج تلقی شود و مبنایی برای درخواست طلاق از سوی زن باشد. همچنین، عدم رعایت تمایلات جنسی معقول و خودداری از سکونت در محل مشترک، می تواند از لوازم نقض حسن معاشرت باشد.

2. حق ترک منزل توسط زن

ماده 1114 قانون مدنی تکلیف زن را برای سکونت در منزلی که مرد تعیین می کند، مشخص می نماید، مگر اینکه حق تعیین مسکن با زن باشد. با این حال، قانون موارد خاصی را برای ترک منزل توسط زن، بدون سقوط نفقه، پیش بینی کرده است.

• موارد مجاز ترک منزل: ماده 1115 قانون مدنی صراحتاً اجازه می دهد که: اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند مسکن علی حده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است، نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.
• نحوه اثبات خوف ضرر: برای ترک منزل، نیازی به اخذ اجازه قبلی از دادگاه نیست، اما زن باید بتواند خوف ضرر را در دادگاه اثبات کند (مثلاً با ارائه گزارش پزشکی قانونی از ضرب و شتم قبلی، یا شهادت شهود).
• نکات مهم: در صورت اثبات خوف ضرر، زن می تواند بدون اینکه ناشزه محسوب شود و نفقه او قطع گردد، در منزل جداگانه زندگی کند.

3. حق تصرف در دارایی ها و اموال توسط زن

یکی از مهم ترین اصول حقوقی، استقلال مالی زن است. ماده 1118 قانون مدنی تصریح می کند: زن مستقلاً می تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می خواهد بکند.

• استقلال مالی زن: این ماده به زن حق می دهد که آزادانه در اموال و دارایی های خود تصرف کند، معامله انجام دهد، ببخشد یا بفروشد. مرد نمی تواند مانع دخل و تصرف زن در اموالش شود.
• تأثیر تصرفات بر نشوز و نفقه: تنها در صورتی که تصرفات مالی زن به گونه ای باشد که به وظایف زناشویی او (تمکین) خلل جدی وارد کند و موجب نشوز او شود، ممکن است بر نفقه او تأثیر بگذارد، در غیر این صورت، استقلال مالی زن مطلق است.

4. حق همخوابگی

این حق به خصوص در مواردی که مرد دارای چند همسر است، مطرح می شود. بر اساس شرع و قانون، مرد مکلف است در صورت چند همسری، عدالت را میان همسران خود رعایت کند و حداقل هر چهار شب، یک شب را نزد یکی از همسران خود بگذراند.

• معنای حق همخوابگی: این حق لزوماً به معنای آمیزش جنسی نیست، بلکه منظور از آن، حضور و هم بستر شدن مرد با همسرش است تا زن احساس تنهایی نکند و از حقوق خود در زندگی زناشویی برخوردار باشد.

5. حق حبس

حق حبس، یکی از حقوق مهم زن است که در ماده 1085 قانون مدنی به آن اشاره شده است: زن می تواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.

• تعریف و شرایط اعمال: زن می تواند تا قبل از دریافت مهریه کامل خود، از تمکین عام و خاص خودداری کند، بدون اینکه ناشزه محسوب شود یا حق نفقه او ساقط گردد.
• اهمیت اولیه بودن حق حبس: این حق تنها یک بار قابل اعمال است و اگر زن یک بار با اختیار خود تمکین کرده باشد، دیگر نمی تواند به حق حبس استناد کند.
• عدم سقوط نفقه: مهمترین ویژگی حق حبس این است که با اعمال آن، حق نفقه زن از بین نمی رود.

6. حق طلاق برای زن (مطالبه طلاق)

گرچه حق طلاق اصالتاً با مرد است، اما قانون برای زن نیز در شرایط خاصی حق مطالبه طلاق را در نظر گرفته است. مهمترین مبنای قانونی درخواست طلاق از سوی زن، قاعده عسر و حرج است که در ماده 1130 قانون مدنی به آن پرداخته شده است.

• محدودیت ها و تفاوت ها: برخلاف مرد که می تواند با رعایت تشریفات قانونی، همسر خود را طلاق دهد، زن برای درخواست طلاق نیاز به اثبات دلایل موجه در دادگاه دارد.
• مبانی قانونی: در صورتی که ادامه زندگی مشترک برای زن عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل) ایجاد کند، وی می تواند به دادگاه مراجعه و تقاضای طلاق کند.
• مصادیق عسر و حرج: قانون برخی از مصادیق عسر و حرج را برشمرده است که شامل:
  • ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.
  • اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد.
  • محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.
  • ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
  • ابتلای زوج به بیماری های صعب العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه صعب العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.
• نحوه اثبات: زن باید دلایل و مدارک کافی برای اثبات عسر و حرج خود را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه با بررسی این دلایل، در صورت احراز عسر و حرج، حکم طلاق را صادر خواهد کرد.

7. حق جلوگیری از ازدواج مجدد مرد

بر اساس قانون حمایت خانواده، مرد متاهل برای ازدواج مجدد نیاز به کسب اجازه از دادگاه دارد. دادگاه نیز معمولاً این اجازه را منوط به رضایت همسر اول می کند. این حق، به زن اول امکان می دهد تا از ازدواج مجدد مرد جلوگیری کند.

• مبنای قانونی: قانون حمایت خانواده برای ازدواج مجدد مرد، شرایط خاصی را از جمله رضایت همسر اول یا اثبات عجز همسر اول از انجام وظایف زناشویی، بیماری صعب العلاج، عدم تمکین و … پیش بینی کرده است.
• موارد استثناء: در برخی موارد، حتی بدون رضایت همسر اول نیز مرد می تواند اجازه ازدواج مجدد را از دادگاه بگیرد، مانند زمانی که زن به حبس بیش از پنج سال محکوم شده باشد یا قادر به انجام وظایف زناشویی نباشد.

8. حق تحصیل کردن

تحصیل کردن، حق مسلم و طبیعی هر فردی، از جمله زن است. قانون، حق تحصیل را برای زنان به رسمیت شناخته و مرد نمی تواند مانع تحصیل همسر خود شود.

• محدودیت ها: تنها در صورتی که ادامه تحصیل زن به طور جدی و مستند به بنیان خانواده لطمه وارد کند یا با مصالح خانوادگی منافات آشکار داشته باشد، مرد می تواند با ارائه دلایل قوی به دادگاه، درخواست ممانعت کند. اما اثبات این موضوع بسیار دشوار است و اصل بر حق تحصیل زن است.

9. حق اشتغال به کار

زن پس از ازدواج، حق دارد شغل متناسب با شأن خانوادگی خود را انتخاب و به آن مشغول شود. این حق نیز جزو حقوق غیرمالی مهمی است که استقلال و خودباوری زن را تقویت می کند.

• موارد استثناء: مرد تنها در صورتی می تواند مانع اشتغال زن شود که شغل انتخابی زن، با مصالح خانواده یا حیثیت زن و مرد منافات داشته باشد. این منافات باید به صورت مستدل و با ارائه ادله به دادگاه ثابت شود. به عنوان مثال، شغلی که موجب غیبت طولانی زن از منزل یا ارتباطات ناسالم شود.
• اهمیت درج شرط اشتغال ضمن عقد: برای جلوگیری از بروز هرگونه مشکل در آینده، بسیاری از زنان در هنگام عقد ازدواج، شرط اشتغال را به صورت واضح و با ذکر شرایط آن (مانند عدم نیاز به اجازه مرد) در عقدنامه درج می کنند. این امر به زن حق می دهد بدون نیاز به اجازه بعدی مرد، به شغل خود ادامه دهد.

شروط ضمن عقد و اهمیت آن در گسترش حقوق زن

شروط ضمن عقد، ابزاری قدرتمند برای گسترش و تثبیت حقوق زن در زندگی مشترک است. ماده 1119 قانون مدنی به طرفین عقد ازدواج اجازه می دهد تا هر شرطی را که مخالف با مقتضای ذات عقد نباشد، ضمن عقد ازدواج یا یک عقد لازم دیگر (مانند وکالت) درج کنند.

اهمیت این شروط در آن است که می توانند نابرابری های حقوقی موجود را تا حد زیادی تعدیل کرده و به زن، اختیارات بیشتری در زندگی زناشویی اعطا کنند. این شروط باید در زمان عقد نکاح و در حضور عاقد، به طور واضح و با رضایت کامل طرفین درج و امضا شوند.

نمونه هایی از شروط رایج و مهم ضمن عقد:

1. وکالت در طلاق (شرط طلاق برای زن): این شرط به زن این اختیار را می دهد که در صورت وقوع شرایط مشخصی (مانند سوءمعاشرت مرد، اعتیاد، ترک منزل، ازدواج مجدد مرد بدون اجازه و …) به وکالت از مرد، خود را مطلقه سازد. این شرط به زن کمک می کند تا در شرایط دشوار، بدون نیاز به اثبات عسر و حرج در دادگاه، به زندگی مشترک پایان دهد.
2. حق تعیین مسکن: با درج این شرط، زن می تواند محل سکونت مشترک را تعیین کند، که این امر به زن حق و استقلال بیشتری در امور خانوادگی می دهد.
3. حق سفر (خارج از کشور): بدون این شرط، زن برای خروج از کشور نیاز به اجازه همسر دارد. با درج این شرط، زن می تواند بدون نیاز به اجازه مکرر مرد، به مسافرت های داخلی و خارجی برود.
4. حق اشتغال: این شرط به زن اجازه می دهد که بدون نیاز به اجازه مرد، به هر شغلی که مایل است مشغول شود و مرد حق ممانعت از او را نخواهد داشت. این شرط، بسیار مهم تر از حق قانونی اشتغال است؛ زیرا محدودیت های قانونی ممانعت از اشتغال (منافات با حیثیت یا مصالح خانواده) را برمی دارد.
5. شرط تنصیف اموال: در صورت عدم درج چاپی در سند ازدواج، می توان این شرط را به صورت دستی اضافه کرد تا در صورت طلاق به درخواست مرد، زن از نصف اموال کسب شده در طول زندگی مشترک برخوردار شود.
6. سایر شروط: می توان شروط دیگری مانند حق ادامه تحصیل، حق حضانت فرزندان پس از طلاق، یا هر شرط دیگری که مخالف با قانون و مقتضای ذات عقد نباشد، در عقدنامه درج کرد.

مطالعه دقیق و تنظیم هوشمندانه شروط ضمن عقد پیش از ازدواج، می تواند آینده حقوقی زن را تا حد زیادی تضمین کرده و از بروز بسیاری از اختلافات و مشکلات احتمالی جلوگیری نماید.

نتیجه گیری

زندگی مشترک، پیوندی عمیق و پر از ظرافت است که با چارچوب های قانونی مستحکم می شود. آگاهی از حق زن در زندگی مشترک، نه تنها برای خود زنان، بلکه برای تمامی اعضای خانواده و جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است. این آگاهی، به زنان کمک می کند تا با شناخت کامل از حقوق مالی و غیرمالی خود، با اعتماد به نفس بیشتری در زندگی حضور یابند و در صورت نیاز، از ابزارهای قانونی برای دفاع از منافع و کرامت خود استفاده کنند.

قانون گذار ایرانی، با تصویب قوانین مدنی و قانون حمایت خانواده، تلاش کرده است تا چارچوبی عادلانه برای روابط زوجین فراهم آورد و با در نظر گرفتن حقوق مختلف برای زنان، از آن ها در برابر آسیب ها و نابرابری های احتمالی حمایت کند. حقوقی نظیر مهریه، نفقه، اجرت المثل، حق تنصیف اموال، و همچنین حقوق غیرمالی مانند حسن معاشرت، استقلال در تصرف اموال، حق تحصیل و اشتغال، همگی نشان دهنده توجه به جایگاه و نقش زن در جامعه و خانواده هستند.

با این حال، نباید فراموش کرد که قانون، آخرین راهکار برای حل اختلافات است و خانواده، بیش از هر چیز، به اخلاق، تفاهم، و احترام متقابل نیاز دارد. با این وجود، شناخت حقوق، نه تنها به زنان قدرت می دهد، بلکه زمینه را برای مذاکره و رسیدن به توافقات بهتر فراهم می سازد. به همین دلیل، توصیه می شود در موارد پیچیده و خاص، حتماً از مشاوره حقوقی متخصص بهره مند شوید تا با آگاهی کامل و به بهترین نحو ممکن از حقوق خود دفاع کنید. توانمندسازی و افزایش آگاهی حقوقی، گامی مهم در جهت ایجاد خانواده هایی سالم تر و جامعه ای عادلانه تر است.